Kobiety wyklęte, czyli walka z komuną niezależnie od płci [ZDJĘCIA]

- Podczas przesłuchań na pytania odpowiadała: „Nie wiem, nie znam, nie widziałam”. Nie zdradziła nikogo. Irena Odrzywołek to postać symboliczna, symbol męstwa i odwagi, ale też zapomnienia - mówił wczoraj dr Piotr Kapusta z Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W Muzeum Archeologicznym odbyła się sesja popularnonaukowa „Kobiety Wyklęte. Zapomniane filary niepodległościowego podziemia”.

Kim była Irena Odrzywołek? Strażniczką z więzienia św. Michała w Krakowie, dzięki której partyzanci ze zgrupowania Józefa Kurasia ps. „Ogień” mogli podczas brawurowej akcji przeprowadzonej 18 sierpnia 1946 r. uwolnić 64 więźniów, w tym żołnierzy Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych. Odrzywołek wniosła za mury pistolety i granaty, które kupiła za pieniądze ze sprzedaży... zegarka.

Nieco wcześniej poznała w więzieniu porucznika Bolesława Pronobisa ps. „Ikar”. To przed nim w jednej z cel złożyła przysięgę do AK. Młoda dziewczyna już wcześniej wykazywała niezadowolenie z komunistycznych rządów w Polsce. Trzy dni po krwawym stłumieniu przez UB obchodów rocznicy Konstytucji 3 maja w Krakowie złożyła nawet wypowiedzenie z pracy w więzieniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Nie przyjęto go. Gdyby stało się inaczej, Odrzywołek nie zaangażowałaby się w pomoc podziemiu, nie musiałaby się ukrywać przed UB i w konsekwencji nie skazano by jej na karę śmierci, którą wykonano 17 grudnia 1946 r.

Więcej szczęścia miała - również współpracująca z antykomunistycznym podziemiem - strażniczka z więzienia w Tarnowie Antonina Niemczurówna. Pierwszego lipca 1945 r. aktywnie uczestniczyła w ucieczce z niego więźniów, wśród których był osadzony później u św. Michała por. Pronobis. Rola Niemczurówny nie ograniczała się do przekazania broni uwięzionym; osobiście wyprowadzała ich z cel, zmuszając podstępem innych strażników do otwierania kolejnych krat. Wpadła w ręce UB pod koniec 1948 r., w więzieniu spędziła siedem lat. Dożyła wolnej Polski, zmarła w sierpniu 1989 r.

- Nie doczekała jednak rehabilitacji, momentu, w którym ktoś jej podziękował i powiedział, że była bohaterką - zauważył dr Michał Wenklar z krakowskiego Instytutu Pamięci Narodowej.

Podczas wczorajszej sesji historycy z IPN mówili też o innych kobietach, które wspierały działalność podziemia, m.in. o sanitariuszce AK Genowefie Kroczek ps. „Lotte”, zastrzelonej na Limanowszczyźnie przez dawnego kolegę z konspiracji, współpracownika UB Tadeusza Lecynia czy o Czesławie Polaczyk, ps. „Sarna”, żonie „Ognia”.

Wszystkie porównać można do bohaterskiej sanitariuszki „Inki”, Danuty Siedzikówny z oddziału mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. - To wszystko są kobiety zapomniane. Na archiwalnych zdjęciach widzimy mężczyzn, ich widzimy też nad dołami śmierci i podczas ekshumacji na warszawskiej Łączce. Ale walka z komunistami nie miała płci. Walczyli starzy i młodzi, mężczyźni i kobiety. A bez tych ostatnich, bez ich wsparcia, działania podziemia nie miałyby racji bytu - mówi dr Maciej Korkuć, naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie.

Strzały na plantach

Członkowie grup rekonstrukcyjnych z Rabki, Nowego Sącza, Bielska-Białej, Olkusza i Wrocławia odtworzyli wczoraj po południu akcję rozbicia więzienia św. Michała w Krakowie. Na ul. Poselskiej pojawili się w historycznych mundurach, uzbrojeni w broń z epoki, m.in. posowieckie pepesze. Pojawił się też „czapajew”, czyli terenowy Gaz-67, używany po wojnie przez Ludowe Wojsko Polskie. Wcześniej wiązanki kwiatów złożono pod tablicą na ścianie Muzeum Archeologicznego, czyli dawnego więzienia św. Michała, które 18 sierpnia 1946 r. z powodzeniem szturmowali partyzanci pod dowództwem Jana Janusza „Siekiery”. Honorowym gościem uroczystości był ostatni żyjący uczestnik tych działań mjr Zbigniew Paliwoda ps. „Jur”.