Kraków na zielonym kursie

Jednym z przełomowych zielonych momentów dla stolicy Małopolski było uruchomienie w 2016 roku Ekospalarni, czyli Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów w Krakowie, która stała się jedną z architektonicznych wizytówek miasta, a co ważniejsze jest jednym z najbardziej nowoczesnych tego typu przedsiębiorstw w Europie.

– Ekospalarnia była odpowiedzią na potrzeby ekologiczne Krakowa. Dzięki niej, możliwe stało się domknięcie systemu gospodarki odpadami w Krakowie oraz ograniczenie działalności składowiska Barycz. Obecnie w ciągu roku zakład może przetworzyć maksymalnie 245 tys. ton odpadów i zamieniać je w procesie kogeneracji w energię cieplną i elektryczną – mówi Marcin Kandefer, członek zarządu Krakowskiego Holdingu Komunalnego SA.

Do termicznego przekształcenia kierowane są zmieszane odpady komunalne wyselekcjonowane przez mieszkańców oraz inne odpady powstałe w wyniku mechanicznych przeróbek odpadów komunalnych. Pochodzą one tylko i wyłącznie z terenu gminy miejskiej Kraków.

Podczas spalania odpadów w procesie kogeneracji zapewniony zostaje odzysk energii zawartej w odpadach. Udaje się w ten sposób odzyskać około 100 tys. MWh energii elektrycznej, czyli tyle, ile potrzebują krakowskie tramwaje w ciągu roku oraz około 1 mln GJ energii cieplnej, co pozwala na zaspokojenie 10 proc. rocznych potrzeb systemu ciepłowniczego Krakowa. Energia uzyskana ze spalania odpadów jest uznawana w znacznej części za energię odnawialną.

Jednym z najbardziej zaawansowanych rozwiązań, jakie zastosowane zostało w Ekospalarni, jest instalacja odzysku ciepła ze spalin. Dzięki wtórnemu wykorzystaniu spalin pojawiła się możliwość odzyskania ciepła odpadowego, które dotychczas było uwalniane do atmosfery. Konwencjonalna elektrownia węglowa, by wyprodukować tyle energii, ile Ekospalarnia odzyskuje ze spalin, wyemitowałaby do atmosfery ok. 26 tys. ton CO2 rocznie. Dodatkowo instalacja pozwala na redukcję zużycia wody z sieci wodociągowej o ok. 50 tys. m3 w skali roku.

Aktualnie trwa budowa kolejnej dużej inwestycji związanej z przetwarzaniem odpadów, czyli Centrum Recyklingu Odpadów Komunalnych. Inwestycja powstaje na terenie poprzemysłowym Nowej Huty, w rejonie ulic Igołomskiej i Cementowej. Jest to przedsięwzięcie kilkuzadaniowe, w ramach którego planowane jest wybudowanie m.in. zakładu recyklingu tworzyw sztucznych, odzysku odpadów komunalnych i odzysku odpadów wielkogabarytowych.

– Zyski ekologiczne z tej inwestycji będą ogromne, bo to jest zakład, który będzie przetwarzał już zużyty przez nas plastik na plastik, który będzie mógł być ponownie spożytkowany w różnych postaciach, nawet do celów spożywczych. Warto zwrócić uwagę, że jesteśmy jedynym w Polsce i jedynym w Europie Środkowo-Wschodniej miastem, które zdecydowało się na wprowadzenie tak nowoczesnej instalacji. To kolejny krok w kierunku ratowania naszej planety, żeby nie wytwarzać, a korzystać z tego, co zostało już utworzone – podkreśla zastępca prezydenta Krakowa Andrzej Kulig.

Ograniczeniu korzystania z plastiku sprzyja też dostęp do czystej i bezpiecznej kranowianki. W naszym mieście można bez obaw pić wodę z kranu, czego dowodzi zajęcie przez nią drugiego miejsca na świecie w kategorii jakości. Naszą wodę „wyprzedziła” tylko ta z Singapuru.

Jakość krakowskiej kranowianki, dostarczanej przez Wodociągi Miasta Krakowa, jest zasługą technologii. Woda z ujęć wodnych trafia do zakładu uzdatniania, gdzie jest poddawana wieloetapowemu procesowi uzdatniania. Do jej dezynfekcji stosowane są najnowocześniejsze metody, m.in. system wykorzystujący promieniowanie UV, stosowany także w Nowym Jorku czy Rotterdamie. Po uzdatnieniu woda spełnia polskie i europejskie wymagania jakościowe.

Krakowska kranowianka ma same zalety: zawiera podobną ilość substancji mineralnych jak większość wód butelkowanych, jest czysta bakteriologicznie, tania i ekologiczna.

Kolejnym kluczowym dla mieszkańców przykładem zielonych działań Krakowa jest walka o poprawę jakości powietrza w naszym mieście. Przypomnijmy, że Kraków jest pierwszą gminą w Polsce, która od 1 września 2019 r. zakazała palenia węglem, drewnem i innymi paliwami stałymi w kotłach, piecach i kominkach.

Do wprowadzenia obostrzeń i wymiany starych pieców Kraków przygotowywał się wiele lat. Od 1995 r. do czasu wejścia w życie uchwały antysmogowej w Krakowie zlikwidowano ponad 45 tys. palenisk węglowych, z czego najwięcej w latach 2012–2019 – aż 25 tys.! Tuż po 1 września 2019 r. na terenie gminy pozostało ok. 4 tys. starych pieców, tzw. kopciuchów – i żaden z nich nie znajdował się w budynku stanowiącym własność gminy miejskiej Kraków.

W latach 1995–2019 Miasto realizowało Program Ograniczania Niskiej Emisji (PONE), który umożliwiał mieszkańcom ubieganie się o dotacje na likwidację starych kopciuchów i wymianę ich na nowe, ekologiczne źródła ogrzewania, m.in. podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, ogrzewanie gazowe, elektryczne bądź olejowe czy pompę ciepła. W roku 2016 wsparcie to wynosiło do 100 proc. kosztów kwalifikowanych, w roku 2017 – do 80 proc., a w latach 2018–2019 – do 60 proc. Dla osób, które poniosły zwiększone koszty ogrzewania lokalu po wymianie ogrzewania węglowego, został przygotowany program osłonowy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie. W czasie trwania PONE na szeroko pojętą walkę ze smogiem Kraków przeznaczył ponad 350 mln zł.

Aby kompleksowo rozwiązać problem smogu, Miasto inwestuje również w nowoczesną flotę autobusową i tramwajową. W bieżącym roku MPK SA wycofa wszystkie autobusy z silnikami Euro 5, a w roku 2026 wszystkie tramwaje jeżdżące po Krakowie będą niskopodłogowe i z klimatyzacją.

Wszystkie te działania przyniosły wymierne efekty: stężenia pyłów zawieszonych – PM10, PM2,5 oraz rakotwórczego benzo(a)pirenu – w latach 2012–2020 spadły o ponad 40 proc. Sukcesywnie zmniejsza się także liczba dni z ponadnormatywnymi stężeniami smogu w mieście.

– Z miejsca, które niejednokrotnie było wskazywane jako to z najgorszym powietrzem, stolica Małopolski stała się liderem zmian o czyste powietrze, a wiele wdrażanych projektów prowadzonych w tym zakresie w Krakowie naśladowały później inne samorządy w kraju – zaznacza pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. jakości powietrza Paweł Ścigalski.

Czystym powietrzem najprzyjemniej oddycha się na spacerze w parku. Kraków w ostatnich latach zarówno zwiększył powierzchnię terenów zielonych, jak i poprawił dostęp do nich. W 2015 r. w stolicy Małopolski funkcjonowały 43 parki miejskie, dziś jest ich 70. Do tego doliczyć należy ponad 30 utworzonych ostatnio parków kieszonkowych. To oznacza, że w ciągu tylko ostatnich ośmiu lat liczba zielonych terenów, z których mogą korzystać krakowianie, wzrosła ponad dwukrotnie.

Najwięcej nowych parków – aż 14 – utworzono w mieście w latach 2018–2023. To m.in. Bagry Wielkie, Czyżyny, Reduta, Staw Płaszowski czy Zakrzówek. W 2022 r. Kraków odzyskał kolejny zielony teren – park Jalu Kurka, a przy ul. Karmelickiej w miejscu dawnego parkingu powstał od podstaw park im. Wisławy Szymborskiej.

W większych miastach z gęstą zabudową możliwość odpoczynku i kontaktu z przyrodą dają mieszkańcom parki kieszonkowe. Zarząd Zieleni Miejskiej zaplanował stworzenie takich ogrodów w każdej z 18 dzielnic. Pierwszy z nich – nazwany Pierwszym Ogrodem Krakowian – został utworzony w 2016 r. u zbiegu ulic Prusa i Fałata na Salwatorze. Do 2018 r. w ramach projektu Ogrody Krakowian, realizowanego przez Zarząd Zieleni Miejskiej, w mieście powstało w sumie 16 parków kieszonkowych. Koszt ich utworzenia to ponad 7 mln zł.

Do końca 2023 r. utworzono 19 kolejnych parków kieszonkowych. W sumie w Krakowie jest ich już 35, a prace przy następnych 10 trwają. Koszt założenia ogrodów kieszonkowych powstałych w latach 2018–2023 to ponad 21 mln zł.

Kraków jest też liderem w kwestii ogrodów społecznych. Jako jedyne miasto w Polsce posiada regulacje prawne, które umożliwiają mieszkańcom zakładanie takich miejsc. Na razie w stolicy Małopolski działa 18 ogrodów społecznych i ciągle tworzone są kolejne. Jako pierwsze powstały: Ogród Osiedlowy przy ul. Siemaszki, Ogród Społeczny Azory, Ogród Społeczny w parku Stacja Wisła.

Wszystkie te działania, choć dotyczą różnych dziedzin, mają wspólny mianownik. To troska o środowisko, klimat, naszą planetę. Choć dużo zostało już zrobione, wiele jeszcze przed nami. Jedno jest pewne: Kraków na dobre obrał zielony kurs.