Kraków wtopiony w zieleń

Trzeba chronić doliny rzeczne i krajobraz oraz stworzyć system korytarzy ekologicznych łączących wszystkie tereny zielone Krakowa Fot. Anna Kaczmarz

Pisze dla nas Kazimierz Walasz

Dla mnie Kraków przyszłości to: miasto uniwersyteckie, miasto ośrodków badawczych i nowych technologii, miasto z dobrze funkcjonującym transportem publicznym, dobrze za- projektowane, wtopione w zieleń, miasto parków rzecznych i terenów chronionych oraz rozbudowanej sieci korytarzy ekologicznych i ścieżek rowerowych.

Wizje rozwoju Krakowa nie mają jednak szans na realizację, póki do gminy będzie należał tak niewielki procent powierzchni miasta (obecnie ok. 20 proc.). Należy powołać fundusz na wykup gruntów. Środki uzyskane ze sprzedaży gminnych nieruchomości powinny być przeznaczane wyłącznie na wykup nieruchomości. Fundusz musi być wspomagany finansowo z budżetu centralnego lub/i z podatków pozostających w gminie.

Drugim elementem, nie mniej ważnym, jest podwyższenie poziomu kompetencji samorządu, a zwłaszcza dobre przygotowanie kandydatów na radnych w zakresie problematyki planowania przestrzennego, ochrony środowiska i transportu.

I kolejna kwestia: podział budżetu Krakowa. Teraz mamy sytuację zawstydzającą i skandaliczną. Jeden z najważniejszych wydziałów magistratu - Wydział Kształtowania Środowiska - ma budżet stanowiący zaledwie jedną tysięczną rocznego budżetu miasta. Jak ma być realizowane jedno z najważniejszych zadań - poprawa warunków życia w mieście poprzez prawidłowe kształtowanie środowiska - gdy wydział ten dostaje jałmużnę?

Należy stworzyć spójny system kształtowania i ochrony środowiska dla Krakowa, tak by miasto było przyjazne dla mieszkańców. Konieczna jest m.in. bezwzględna ochrona dolin rzecznych. Trzeba też stopniowo doprowadzić do unaturalnienia brzegów rzek i potoków w Krakowie. Nad Wisłą powinny znajdować się naturalne plaże, gdzie mieszkańcy mogliby odpoczywać, kąpać się, a dzieci - zbierać muszelki, o których istnieniu nawet nie wiemy, trzymając niepotrzebnie brzegi rzeki w kamiennym gorsecie.

Jestem też za całkowitą likwidacją sześciu zapór na górnej Wiśle, w tym trzech w obrębie Krakowa. Ich utrzymanie kosztuje miliony, a nie mają one znaczenia dla zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta. Są za to barierą dla migracji ryb i prowadzą do izolacji ich populacji z fatalnymi skutkami.

Ochrona rzek ma też być elementem modelu funkcjonowania klimatu Krakowa, jaki należy pilnie opracować. Pokaże on, gdzie powinny być ograniczenia, jeśli chodzi o wysokość i zakres zabudowy oraz potencjalne lokalizacje emiterów zanieczyszczeń. Zgodnie z aktualną sytuacją oraz założeniami przyjętymi w modelu funkcjonowania klimatu miasta należy ograniczać natężenie ruchu samochodowego i podejmować inne działania mające łagodzić negatywną sytuację.

Niezbywalnym, podstawowym elementem troski o środowisko Krakowa jest ochrona krajobrazu. Utworzenie parku kulturowego na Starym Mieście będzie kwiatkiem do kożucha, jeśli ten obszar otoczymy zdewastowanym przez wieżowce krajobrazem. Marzy mi się, by do 2025 roku znikły z pejzażu Krakowa przynajmniej kominy elektrociepłowni w Łęgu (i nie pojawiły się nowe w innych miejscach). W ciągu najbliższych 2 - 3 lat powinno się pilnie opracować projekty ochrony krajobrazu kulturowego (parki kulturowe) dla całego terenu w obrębie Alej, starej Nowej Huty i innych miejsc, by nie podzieliły one losu Ludwinowa - pięknego zakątka przy ujściu Wilgi, który zniknął na naszych oczach w ostatnich latach.
Kraków powinien opracować wieloletni program kształtowania i ochrony środowiska, ale nie z pomocą firm, które jedynie potrafią to robić metodą "kopiuj - wklej" z innych, niedopasowanych do potrzeb naszego miasta dokumentów. W programie tym należy określić etapy dochodzenia do właściwego stanu środowiska, w tym program wykupu przez gminę terenów cennych przyrodniczo. Powinien on obejmować również zadania utrzymania terenów prywatnych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych przez mieszkańców - tak, aby zmniejszać ich obciążenia podatkowe, a nawet w jakimś stopniu rekompensować finansowo.

Ważnym elementem utrzymania systemu przyrodniczego Krakowa jest wprowadzenie do planów zagospodarowania systemu korytarzy ekologicznych łączących wszystkie tereny zielone Krakowa. W ramach większości z nich można wyznaczyć ścieżki spacerowe i rowerowe. Miasto powinno położyć nacisk na rozwój systemu ścieżek rowerowych jako najbardziej ekologicznej alternatywy transportu samochodowego. Bogata, dobrze funkcjonująca sieć takich ścieżek, na równi z rozbudowaną siecią parków rzecznych oraz gęstą siecią terenów zielonych, powinny stanowić o marce Krakowa.

Kraków poza historycznym centrum powinien być tworzony jako miasto, a nie jedynie wypełniany zabudową zgodnie z przepisami budowlanymi, studium i planami zagospodarowania. Należy komponować kompletne zespoły urbanistyczne z chronionym krajobrazem, wyposażone w sklepy, usługi, miejsca spacerowe i rekreacyjne oraz enklawy chronionej przyrody. W każdym zespole urbanistycznym trzeba pozostawić rezerwy przestrzeni niezabudowanej, by zapewnić przyszłym pokoleniom możliwość zmian, innowacji, uzupełniania zespołów zabudowy.

Ze względu na fakt, że tereny obecnie przeznaczone pod zabudowę w Krakowie posiadają rezerwę na ok. 150 tys. nowych mieszkańców (co zapewne wystarczy do 2025 r. na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych), należy restrykcyjnie ograniczyć przeznaczanie nowych terenów pod zabudowę w zmienianym studium i planach miejscowych. Pozostawmy możliwość rozwoju Krakowa następnym pokoleniom, które - mądre naszymi doświadczeniami - zapewne znacznie lepiej będą kształtowały przestrzeń Krakowa, niż nam się to udaje obecnie.

KAZIMIERZ WALASZ

Doktor nauk przyrodniczych, ekolog i etolog, w ostatnich latach poświęcający najwięcej czasu ochronie środowiska, kształtowaniu przestrzeni zgodnie z wymogami ochrony krajobrazu i wartości przyrodniczych. Członek m.in. Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu i Konfederacji na rzecz przyszłości Krakowa "Cracovia Urbs Europaea", założyciel Małopolskiego Towarzystwa Ornitologicznego. Autor kilku książek i ponad 100 artykułów popularnych i naukowych; autor m.in. koncepcji kształtowania systemu przyrodniczego Krakowa.

Aglomeracja krakowska dusi się w korkach i spalinach

Poprawa jakości powietrza, ograniczanie ruchu samochodowego na rzecz komunikacji miejskiej i rowerów, tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniających specyficzne położenie Krakowa, ochrona zieleni, dolin rzecznych i korytarzy ekologicznych - to tylko niektóre ze stojących przed nami wyzwań. W ostatnich latach w Krakowie coraz więcej mówi się o problemach ochrony środowiska, ale już najwyższy czas na skuteczne działania. W przeciwnym razie nasze miasto udusi się w korkach i spalinach.

PROBLEMY DO ROZWIĄZANIA

* Przez 35 dni w roku mogą być przekroczone normy zapylenia powietrza, ale praktycznie żadna z miejscowości w Małopolsce nie spełnia tego wymogu. A najgorzej wypada Kraków, gdzie normy stężenia pyłu w powietrzu są przekroczone przez nawet 250 dni w roku!

* W Krakowie stale ubywa terenów zielonych. Jest to przede wszystkim spowodowane presją inwestorów. Należy chronić ostatnie, niezabudowane enklawy zieleni.

* Ochrona krajobrazu - poświęca się jej za mało uwagi. Najpiękniejsze widoki w Krakowie (np. ze Skałek Twardowskiego na Wawel) są zaburzone. Wieżowce i wysokie kominy niszczą krajobraz. Trzeba opracować projekty jego ochrony.