Mistrzowie w sztuce przetrwania

Mało tego, ustrój monarchiczny wydawał się najbardziej naturalny dla powstających na kontynencie nowych krajów. W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku powstało w Europie sześć nowych dworów królewskich. Monarchiami zostały np. zjednoczone Włochy, utworzona w latach 70. XIX stulecia. Rumunia i oddzielona od Szwecji w 1910 r. Norwegia.

Również o przyszłej niepodległej Polsce myślano w ogromnej większości jako o monarchii. Europejscy władcy stanowili wielką skoligaconą rodzinę. Niemiecka dynastia sasko--koburska dała początek domom panującym w Belgii, Portugalii, Bułgarii i Wielkiej Brytanii, wnuki i prawnuki angielskiej królowej Wiktorii zasiadały na tronach Wielkiej Brytanii, Szwecji, Hiszpanii i Belgii, a król Anglii Jerzy V, cesarz Niemiec Wilhelm II i car Rosji Mikołaj II byli kuzynami.

O tych rodzinno-dynastycznych powiązaniach, podobieństwach łączących europejskich władców, ale i o dzielących ich różnicach pisze w wydanej przez krakowskie Wydawnictwo Literackie książce „Zwaśnieni monarchowie” historyk Theo Aronson. Badacz przedstawia sylwetki dwunastu władców, którzy niebawem wezmą udział w wielkiej wojnie, stając nierzadko po przeciwnych stronach frontu. Dotychczasowe koligacje rodzinne, przyjaźń i poczucie przynależności do wyjątkowej grupy społecznej staną się nieważne w obliczu wielkiego międzynarodowego konfliktu i patriotycznego uniesienia.

Na jego fali w 1917 r. król angielski Jerzy V zmieni niemieckie nazwisko rodowe Sachsen-Coburg-Gotha na angielskie – Windsor.

Jednak na cztery lata przed wybuchem wojny monarchowie byli jeszcze jedną wielką rodziną i nadawali ton europejskiej polityce. Aronson pisze, że w ciągu XIX wieku cesarze i królowie stali się mistrzami w sztuce przetrwania, asymilując i oswajając wszystkie republikańskie, demokratyczne i lewicowe tendencje, jakie się pojawiały.

Postulaty wprowadzenia konstytucji, poszerzenia prawa wyborczego, utworzenia parlamentu były przez nich stopniowo przyjmowane i realizowane, bez uszczerbku dla własnej pozycji i statusu. Umiejętność wyczuwania nastrojów społecznych sprawdzała się jednak tylko do czasu. Szok, jakim dla europejskich społeczeństw okazała się I wojna światowa zaowocował w trzech największych krajach Europy: Rosji, Niemczech i Austro-Węgrzech upadkiem monarchii, a liczne nowe państwa w Europie Środkowo-Wschodniej powstały już jako republiki. Czas monarchii minął.