Moc świątecznych pierniczków

Trudno sobie wyobrazić przygotowania do prawdziwego, tradycyjnego Bożego Narodzenia bez korzennego zapachu piernika lub pierniczków w całym domu.

Zgodnie z tradycją bowiem, piernika z miodem, symbolizującego zamożność i dostatek, nie może zabraknąć wśród innych obowiązkowych dań na wigilijnym stole, a pierniczków – na choince.

Zwykliśmy uważać to ciasto za typowo polski, a raczej staropolski wypiek rodem z Torunia. Fakt, że w mieście tym wspaniałe pierniki wytwarza się od ponad 700 lat, jednak nasz kraj bynajmniej nie jest ojczyzną piernika. Jego przodkiem był ogromny bochen chleba robionego na miodzie, nazywany miodownikiem wielkim, a wypiekany od XII wieku w Norymberdze i Bazylei, będących ważnymi ośrodkami piernikarskimi średniowiecznej Europy.

W minionych wiekach pierne (czyli pieprzne – doprawiane korzeniami, głównie: goździkami, imbirem, gałką muszkatołową i cynamonem) ciasto wyrabiano przykładowo wówczas, gdy w domu rodziła się córka. Następnie zwijano je w rulony, przesypywano mąką, aby się nie sklejały ze sobą i układano ciasno w drewnianych beczkach, które po zamknięciu trafiały do piwnicy. Surowe ciasto dojrzewało latami, a pieczono je dopiero na ślub córki. Często dzieża z takim piernikowym ciastem stanowiła też element wyprawy panny młodej.

Dawniej we wszystkich polskich domach przez cały adwent wypiekano pierniki i pierniczki (początkowo tylko z mąki żytniej) z przeznaczeniem na Gody, czyli Boże Narodzenie. Piernik trafiał na stół w Wigilię, potem zaś przez całe święta słodkie pierniczki podawano jako deser po posiłku czy przekąskę do wina, a te mocniej doprawione korzeniami – jako zakąskę do wódki.

Były zresztą w ciągu roku także inne okazje skosztowania pierniczków. Przed dniem świętej Katarzyny wypiekano małe "katarzynki”, przed 6 grudnia – "mikołaje”, a serduszka z różnymi lukrowymi napisami – na odpusty, jarmarki itp.

Najpopularniejsze kształty bożonarodzeniowych pierniczków to: gwiazdka, dzwonek, serce, aniołek, choinka. Każdemu z tych kształtów przypisywano określoną symbolikę. I tak: gwiazdki chroniły przed złem; dzwonki oznajmiały szczęśliwe wydarzenia, a prócz tego odpędzały złe duchy; serca oznaczały miłość; choinki, jako drzewka wiecznie zielone, symbolizowały nieprzerwany cykl płodności (potem przypisano im chrześcijańską symbolikę "biblijnego drzewa wiadomości dobra i zła”); aniołki zwiastowały dobrą nowinę i sprawowały opiekę nad domem. Zaś ciasteczka okrągłe były bardziej współczesnym odpowiednikiem pogańskich placków z miodem, składanych w ofierze bogom w dniu przesilenia zimowego, miały też symbolizować słońce. Echem czasów pogańskich są również ciasteczka w kształcie zwierząt – ofiar składanych kiedyś bogom.

Za późno już wprawdzie na upieczenie przed świętami tradycyjnego, staropolskiego piernika, gdyż ciasto takie musi przed wsadzeniem go do pieca długo dojrzewać (minimum to dwa tygodnie), ale na przygotowanie pierniczków, które można powiesić na choince (najlepiej w pobliżu lampek, bo podgrzane mocniej pachną) lub podać gościom, wystarczy parę godzin.

Oprócz tego, że smaczne i pachnące, pierniki i pierniczki są również zdrowe. Zawarty w nich miód (do świątecznych wypieków nie ma co żałować prawdziwego i zastępować go sztucznym) działa wzmacniająco na organizm, zaś przyprawy korzenne mają dobry wpływ m.in. na żołądek, nerwy i serce. Dość powiedzieć, że dla ich walorów zdrowotnych w średniowieczu pierniki sprzedawano także w aptekach – jako skuteczny środek na poprawę trawienia. Było to możliwe, gdyż upieczone ciasto piernikowe jest bardzo trwałe, można je przechowywać nawet kilka miesięcy. Mało komu się to jednak obecnie udaje, bo jest zbyt smaczne, aby domownicy pozwolili mu tak długo leżeć…

(WES)