My zabijamy czas, a on zabija nas

„Wstąpiłem na ciało, samo tego chciało”. „Myjcie się dziewczyny, nie znacie dnia ani godziny”. Któż z nas nie zna tych wierszyków Jana Izydora Sztaudyngera, od lat należących do klasyki polskiego fraszkopisarstwa.

Kto jednak zdaje sobie sprawę z tego, że autor tych tekścików był także klasykiem polskiego teatru lalkowego? Kto z jego krakowskich wielbicieli jeszcze pamięta, że w dniu Wszystkich Świętych może bez specjalnego problemu oddać Poecie hołd? A właśnie o tym wszystkim można przeczytać w najnowszym, jubileuszowym, już 200. zeszycie „Polskiego Słownika Biograficznego”, przynoszącym miedzy innymi poświęcone Sztaudyngerowi hasło, napisane przez Mirosława Wójcika.

Jan Izydor Sztaudynger urodził się w roku 1904 w Krakowie w rodzinie o korzeniach niemieckich i francuskich. Już w roku 1914 wykazał się patriotyzmem, pracując jako goniec w działającym w Krakowie Naczelnym Komitecie Narodowym. Uczył się w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego; wtedy też zaczął pisać. Studiował na UJ, w okresie studiów był członkiem grupy Literackiej „Helion” wraz z Jalu Kurkiem, Witoldem Zechenterem i Mieczysławem Agatsteinem (Jastrunem).

Jako poeta zadebiutował w roku 1924 w „Gońcu Krakowskim”. Jego pierwszy tomik ukazał się w roku 1926 pt. „Dom mój”. Po ukończeniu studiów uczył m.in. w Dębicy na Pomorzu, w Bydgoszczy i Poznaniu, gdzie sporo publikował. Tam też kierował Teatrem Lalek „Miniatura”, pisząc sztuki dla dzieci. W roku 1938 ukazała się jego pionierska książka o lalkarstwie, zatytułowana „Marionetki”. Został m.in. honorowym członkiem Międzynarodowej Unii Lalkarskiej, a w miesięczniku „Teatr Ludowy” kierował działem kukiełek.

Po wybuchu wojny, już we wrześniu 1939 r. został aresztowany. Po uwolnieniu błąkał się po różnych miejscach. Brał udział w tajnym nauczaniu, w roku 1944 znalazł się w Lublinie, obejmując stanowisko referenta ds. marionetkowych w resorcie Kultury i Sztuki PKWN. Jak pisze w „PSB” Mirosław Wójcik, z jego inspiracji powstał w Lublinie pierwszy teatr lalkowy w powojennej Polsce.

Już po wojnie, w roku 1947, kupił dom w Szklarskiej Porębie, który w roku 1950 władze mu odebrały (naówczas nie wolno było posiadać dwóch mieszkań).

Wtedy Sztaudynger wrócił do Łodzi. W roku 1954 ukazał się jego najsłynniejszy chyba zbiór fraszek, czyli „Piórka”, przyjęty entuzjastycznie (Wojciech Natanson porównał Sztaudyngera do Jana Kochanowskiego). Od roku 1954 przewlekle chorował.

Po śmierci matki, w roku 1955, osiadł w Zakopanem; wtedy także przyznano mu rentę inwalidzką. Fraszki napisane w tym okresie ukazały się m.in. w ilustrowanym przez Maję Berezowską tomiku „Piórka z gór” (1961). W roku 1968 przeszedł na emeryturę.

Jan Izydor Sztaudynger zmarł 12 września 1970 roku w Krakowie, w klinice neurologicznej. Pochowano go na cmentarzu Salwatorskim. Na jego łódzkim domu umieszczono tablicę pamiątkową. Jego imię nosi m.in. Zespół Szkół Ogólnokształcących i Mistrzostwa Sportowego w Szklarskiej Porębie. Archiwum poety do dziś znajduje się w domu „Koszysta” przy ul. Piłsudskiego 69 w Zakopanem.