Nasz współczesny Kraków – najlepszy z możliwych

Widoczne w niemal każdej sklepowej witrynie napisy w obcych językach. Nagabujący przechodniów domorośli przewodnicy. Horrendalne ceny w ekskluzywnych restauracjach i fałszowana środkami chemicznymi żywność podawana w drugorzędnych jadłodajniach. Nie, to nie opis Krakowa A.D. 2014. Tak miało prezentować się nasze miasto już w roku 1950.

W każdym razie zdaniem Michała Bałuckiego, słynnego komediopisarza, zmarłego śmiercią samobójczą w roku 1901. I taki właśnie Kraków opisał Bałucki w swym futurologicznym utworze „Szkice fantastyczne – Kraków w roku 1950”, opublikowanym w odcinkach już po śmierci autora przez czasopismo „Scena i Sztuka”.

To opowiadanie (szkic?) Bałuckiego przywołuje Paweł Dunin-Wąsowicz w swej książce „Fantastyczny Kraków”. Oryginalnym przewodniku opisującym fantastyczne literackie wizje związane z naszym miastem (wcześniej Dunin-Wąsowicz wydał analogiczną pracę poświęconą Warszawie).

Fantastyczność, czy wręcz baśniowość, związana jest z Krakowem od zawsze – dość wspomnieć Wandę, Smoka i Pana Twardowskiego. Oczywiście nie pomija ich i Dunin-Wąsowicz (przywołując nie tylko klasyczne legendy, ale i na przykład opowieści Stanisława Pagaczewskiego o Baltazarze Gąbce). Autor „Fantastycznego Krakowa” skupia się jednak na mniej znanych wątkach, postaciach czy utworach.

„Pisząc trzy lata temu wstęp do Warszawy fantastycznej oceniałem potencjalną liczbę źródeł do ewentualnego artykułu o fantastycznym Krakowie na dwadzieścia parę. Kiedy Narodowe Centrum Kultury zainteresowało się projektem „Fantastyczny atlas Polski”, rozpocząłem prace od Krakowa i okazało się, że jest ich przynajmniej cztery razy więcej i może z tego powstać osobna książka” – pisze Dunin--Wąsowicz we wstępie.

Literackie odkrycia (czy może raczej – przypomnienia) autora są nader interesujące. Oto wydana w roku 1923 powieść Michaliny Mossoczowej „Za tysiąc lat. Z marzeń o przyszłości młodego idealisty”. Bohater budzi się w Krakowie z roku 2922, widząc szczęśliwy świat przyszłości.

Oszołomiony poznaje rzeczywistość, w której panuje powszechna równość, pieniądze nie istnieją, praca jest powszechnym przywilejem i obowiązkiem, wszyscy wciąż się dokształcają, w szkołach nie ma (zbędnych przecież) wakacji, zanikła praca fizyczna, mniej zdolni zostają urzędnikami, zdolniejsi artystami i uczonymi, mieszkania i żywność są odgórnie przydzielane, pozwolenia na małżeństwo wydaje Urząd Zdrowia, warunkując je względami medycznymi, i – wszyscy obowiązkowo chodzą spać o 22, oczywiście dla zachowania sił.

Zdaniem zachwyconej swą wizją autorki powieść rozgrywa się w swoistym Królestwie Bożym (msze są obowiązkowe), nam jednak przypomina ona raczej zupełnie inną, realną rzeczywistość, z której jakiś czas temu (na jakiś czas) udało nam się wyzwolić…

Zupełnie odmienne wizje przyszłości snuje, takoż przywoływany w tej pracy, Mieczysław Smolarski, autor opublikowanej w roku 1924 powieści „Miasto Światłości”. Jej bohaterowie, żyjący pięć wieków po zakończeniu wielkiej wojny, odkrywają relikt dawnych wspaniałości. „W tajemniczym świetle wznosiły się lekkie filary, uwieńczone głowicami w kształcie dzbanka. Pozostały dotąd krużganki, nad którymi gdzieniegdzie sterczał jeszcze dach strzelisty. Przechodniom nogi zapadały się w piaszczystym rumowisku. Po drodze mnich odsunął stopą piarg, spod którego wychyliła się trupia czaszka” – pisał cytowany przez Dunin-Wąsowicza Smolarski. Łatwo się domyślić, co takiego odkryli bohaterowie powieści…

Czytając takie historie, można dojść do wniosku – idąc za Panglossem, bohaterem wolterowskiego „Kandyda” – że żyjemy w najlepszym z możliwych Krakowów…

Napisz do autora:
wł[email protected]