Ostatnia czarownica Europy

Nad zamkiem góruje potężna baszta (XV w.) pełniąca rolę strażnicy. W jej najniższej kondygnacji znajdowało się więzienie dla przestępców skazanych na karę wieży. Fot. ARTUR AULICH

Później Reszel przeszedł pod panowanie biskupów warmińskich (1281 r.), łączących władzę duchowną i świecką nad Warmią. Murowaną warownię zaczęto wznosić w latach 1350-1355, za czasów biskupa Jana z Miśni, a ukończono między 1371 a 1401 r. Pełniła ona funkcję fortecy nadgranicznej, zwróconej przeciwko Litwie i Jaćwieży.
Osada, która powstała przy strażnicy, otrzymała w 1337 r. prawa miejskie. W XIV stuleciu Reszel był trzecim co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim, a średniowieczny układ urbanistyczny zachował się do dziś. Na mocy postanowień zawartego w 1466 r. II pokoju toruńskiego - po wojnie trzynastoletniej - Reszel wraz z całą Warmią znalazł się w granicach Polski, jako tzw. Prusy Królewskie.
Z inicjatywy biskupa Łukasza Watzenrode - wuja Mikołaja Kopernika, który był tam częstym gościem - w 1505 r. rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta. Dokonywane w późniejszych czasach przebudowy uczyniły z warowni wygodną rezydencję.
Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali (liczne warsztaty malarskie i złotnicze) już w XV i XVI w., ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku. W XVI stuleciu zamek został wyposażony w system bastejowy, który umożliwiał skuteczniejszą obroną.
W 1631 r. jezuici - wypędzeni z pobliskiego Braniewa - przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium, w którym kształcili się i katolicy, i protestanci. Zamek był też jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego.
Z Reszlem związany był także biskup Fabian Luzjański (jego ojciec był burgrabią reszelskim). Przyszły biskup - jako dziecko - porwany został przez podjazd krzyżacki z pobliskich Łężan. Bracia stojąc pod murami Reszla zażądali poddania miasta, szantażując, że zabiją dziecko. Przyszły biskup zostało jednak odbity, i to bez otwierania bram.
W następnym stuleciu zamek dwukrotnie wpadał w ręce Szwedów. Choć wojny polsko-szwedzkie nie przyniosły mu zniszczeń, to jednak los nie był dla niego zbyt łaskawy. Od XVII stulecia warownia traciła bowiem na znaczeniu. Biskupi odwiedzali Reszel sporadycznie więc zamek systematycznie podupadał. Wykorzystywano tylko niektóre jego pomieszczenia, reszta stała opuszczona.
Zmiany przyszły wraz z I rozbiorem Polski. Nowi właściciele Warmii, Prusacy, zorganizowali w nim więzienie. Po trzecim rozbiorze Polski trafiali do niego mieszkańcy tzw. Nowych Prus Wschodnich, czyli z terenu Mazowsza. Śmiertelność była w nim duża, a to ze względu na potworne warunki higieniczne i nieludzką pracą.
W 1806 r. spłonęła wielka baszta narożna (Prusacy urządzili w niej wojskowy magazyn... alkoholu). W następnym roku więźniowie Polacy na wieść o zbliżaniu się wojsk napoleońskich w okolice Reszla podpalili zamek i przeszli do oddziałów Dąbrowskiego i Zajączka, rozlokowanych w pobliskich wsiach.
To w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Znamy nawet imię i nazwisko domniemanej czarownicy.
Barbarę Zdunk, 38-letnią pasterkę, matkę czworga dzieci, oskarżono o czary i podpalenie (w 1807 r. płomienie pochłonęły miasto i zamek, dwie osoby zginęły). Proces trwał 3 lata, a sprawa budziła kontrowersje. Śledztwo prowadzono niedbale i w taki sposób, by za wszelką cenę udowodnić winę. W ten sposób sprawa przeszła przez wszystkie instancje pruskiego sądownictwa, aby na końcu sąd w Królewcu zatwierdził wyrok.
21 sierpnia 1811 r. skutą łańcuchami Barbarę Zdunk przywieziono wozem drabiniastym na Szubieniczną Górę. Egzekucji dokonał kat z Lidzbarka, któremu pruski minister sprawiedliwości nakazał poufnie, aby przed zapaleniem stosu udusił ofiarę.
Był to jedyny objaw litości ze strony pruskich władz wobec tak jawnego i niespotykanego już w świecie okrucieństwa, dokonanego w dodatku w imię prawa. Tak zginęła ostatnia skazana na stos czarownica w Europie.
W 1822 r. zrujnowany zamek przekazano gminie ewangelickiej. Przeprowadzony wówczas remont uratował budowlę od zagłady, ale zniszczył jego układ przestrzenny. Przystosowano go bowiem do nowej roli - zboru luterańskiego - zacierając średniowieczny charakter; rozebrano piętrowe krużganki oraz przekształcono skrzydło południowe w zbór (stąd jego obecne, dość dziwne, zwieńczenie). W wyższych kondygnacjach natomiast zachowały się tzw. machikuły, czyli otwory, służące do rzucania kamieni oraz lania wrzątku i roztopionej smoły na oblegających, a także ganki obronne, obiegające dawniej cały zamek.
Podczas II wojny światowej Reszel nie doznał większych zniszczeń, ale w następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta.
Dziś na zamku działa muzeum i galeria, w której prace wystawiali m.in. Franciszek Starowieyski (będący częstym gościem w Reszlu) i Andrzej Dudziński. Na turystów czeka niewielki hotel, zaś na spragnionych mocnych wrażeń - piwnica, w której więziono nieszczęsną Barbarę Zdunk. Główną atrakcją jest jednak baszta, z której roztacza się rozległy widok na okazałą farę z XIV w. oraz miasto i okolice.
AGNIESZKA JASKULSKA

Reszel (niem. Rößel, wcześniej Rössel) położony jest niedaleko Kętrzyna i Mrągowa. Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki, o długości około 6 km, łączył katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami. Po obu stronach traktu, wysadzanego lipami, wybudowano barokowe kapliczki różańcowe. Zarówno kapliczki, jak i lipy, wpisane są do rejestru zabytków.
W 1910 r. w Reszlu wyprodukowano... samolot, według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna. Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50 KM. W czasie lotu sterujący samolotem Bloess osiągnął wysokość 30 m., ale w trakcie lądowania samolot uległ uszkodzeniu. Był to pierwszy i ostatni samolot wyprodukowany w Reszlu.