Mbala to miasto w północno-wschodniej, peryferyjnej części Zambii, tuż przy granicy z Tanzanią. Po wojnie nosiło nazwę Abercorn i stało się schronieniem dla ponad 500 Polaków. Wyszli oni z Syberii z armią gen. Władysława Andersa i dzięki pomocy Brytyjczyków osiedlili się w Afryce, m.in. w ówczesnej Rodezji Północnej.
Po istniejącym do końca lat 40. XX w. w Mbala polskim osiedlu zostały dziś tylko zniszczony monument Orła Białego i kilkanaście starych nagrobków. Za dwa tygodnie ich konserwacją zajmą się historycy z Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
- To nasz obowiązek wobec tych, którzy przeżyli Syberię, wyszli ze Związku Sowieckiego z Andersem i jeszcze żyją. I wobec tych, którzy ponieśli śmierć podczas wędrówki wskutek wycieńczenia, głodu, chorób - tłumaczy dyrektor krakowskiego centrum dr Hubert Chudzio.
Orzeł pośród niczego
Informację o istnieniu pozostałości osady przekazał na początku ub. roku polskiej ambasadzie w Pretorii (Republika Południowej Afryki) ks. Piotr Malec, salezjanin, dyrektor wspólnoty w Lufumbu w Zambii. Udokumentował na fotografach zniszczenia na polskim cmentarzu. Niestety, krótko później - 6 maja 2014 r. - ks. Malec zmarł.
- Nie było trudno trafić w to miejsce. Pierwszy z brzegu młody mieszkaniec Mbali, którego zapytaliśmy o drogę, dobrze wiedział, gdzie znajduje się "Little Poland", bo właśnie "Małą Polską" jest nazywany teren po osadzie. To była bardzo wzruszająca wizyta, łzy same cisnęły się do oczu. Bo jak inaczej zareagować można na widok polskiego orła pośrodku buszu? - opowiada Witold Majewski, sekretarz Ambasady RP w Pretorii. To on będzie towarzyszył w wyprawie historykom z Krakowa.
Prócz dr. Huberta Chudzio do Zambii wybierają się także dr Adrian Szopa i Mariusz Solarz. Ramowy program renowacji pomnika i nagrobków - na podstawie fotografii wykonanych przez duchownego - opracowała natomiast Danuta Majewska-Motyk, konserwator dzieł sztuki z Krakowa.
Pomnik Orła Białego stał przed budynkiem szkoły. Znajdująca się na nim płaskorzeźba, wykonana być może z piaskowca lub zaprawy cementowej, przestawiała godło bez korony, obok widniał napis: "HONOR I OJCZYZNA". Z kolei nagrobne stele to niewysokie proste sześciany o ściętych krawędziach lub piramidy ze ściętym szczytem. Można odczytać nazwiska zmarłych: Aleksander Słomczyński, Józefa Sankiewicz, Antoni Rejzowicz czy Leon Kropielewicz. - Kiedyś na nagrobkach były krzyże, ale zostały po nich tylko dziury. Po pęknięciach w nagrobkach można wnioskować, że ktoś je wyciągnął i ukradł - mówi dr Hubert Chudzio.
Witold Majewski tłumaczy, że przy pracach Polaków będą musieli wesprzeć Zambijczycy. - Teren trzeba wykarczować, zabezpieczyć kamień tak, żeby nie rozsypywał się i nie niszczyły go korzenie i konary - tłumaczy przedstawiciel ambasady w Pretorii. Majewski ma nadzieję, że po odnowieniu cmentarz trafi pod opiekę polskich księży z misji w Kazembe, oddalonej o ok. 700 km od Mbala. Do niej należy m.in. wspólnota z Lufumbu, której opiekunem był zmarły ks. Piotr Malec.
Powrót do Afryki
Pierwszy raz historycy i studenci z UP wyjechali do Afryki w 2009 r. Przeprowadzili prace dokumentacyjne i porządkowe na polskich cmentarzach w Tanzanii i Ugandzie, m.in. w Tengeru, Koji i Masindi. Z ich inicjatywy wolontariusz Tomasz Kaczmarek zainteresował się później cmentarzami w Ifundzie, Kidugali i Morogoro.
Teraz w drodze z Pretorii do Mbali i z powrotem (auto terenowe udostępniła ambasada) krakowianie pokonają ok. 5-6 tys. km, odwiedzając dawne polskie osiedla m.in. w RPA i Zimbabwe. W planach są także nagrania wspomnień mieszkających wciąż w Afryce zesłańców na Sybir.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
