Powtórny pogrzeb arcybiskupa

Fot. Grażyna Starzak

Wczoraj we Lwowie odbył się powtórny pochówek ormiańskiego arcybiskupa Józefa Teodorowicza. To był wielki dzień nie tylko dla polskich Ormian - abp Teodorowicz był żarliwym duszpasterzem i wielkim patriotą. Podkreślali to w słowie do wiernych kard. Kazimierz Nycz, metropolita warszawski a zarazem ordynariusz diecezji ormiańskiej w Polsce oraz abp Mieczysław Mokrzycki, metropolita lwowski.

Arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego zmarł w 1938 r. i został pochowany na Cmentarzu Orląt Lwowskich. W 1971 r., kiedy doszło do dewastacji Cmentarza Orląt, przyjaciele przenieśli jego szczątki do jednego z grobowców na Cmentarzu Łyczakowskim. To miejsce znały tylko cztery osoby. Był wśród nich Eustachy Łazarski, krakowianin o ormiańskich korzeniach, którego babka była kuzynką abp. Teodorowicza. W 2001 r. pan Łazarski wraz z synem pojechali do Lwowa, aby odszukać grobowiec, który, jak się okazało, należał do rodu Kłosowskich. Przez wiele lat ukraińskie władze nie chciały wydać zgody na ekshumację. Starania czynili przedstawiciele wszystkich ormiańskich organizacji, m.in. ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Przełom nastąpił kilkanaście miesięcy temu. Andrzejowi Przewoźnikowi, szefowi Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, który zginął w katastrofie smoleńskiej, we współpracy z polskimi dyplomatami we Lwowie, udało się dopiąć wszystko na ostatni guzik.

Wczoraj na cmentarzu zabrakło jednak ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego. Na skutek "odgórnych sugestii" - mówiono, że pochodziły z "kręgów zbliżonych" do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa - zrezygnował z wyjazdu. Zapytałam wczoraj prof. Andrzeja Kunerta, szefa Rady, czy coś wie na ten temat. Odpowiedział, że nic mu nie wiadomo. Nie ukrywał jednak, że cieszy się iż ks. Isakowicz--Zaleski nie przybył do Lwowa, bo "dzięki temu ponowny pochówek abp. Teodorowicza mógł odbyć się w spokoju i powadze". Przyznał jednak, że "o ile mu wiadomo", ks. Isakowicz był w gronie osób, które czyniły starania o ten pochówek.

Abp Józef Teodorowicz w czasie I wojny światowej wraz z abp. Józefem Bilczewskim chronił Polaków przed restrykcjami ze strony cywilnych i wojskowych rosyjskich władz okupacyjnych. Od początku listopada 1918 roku brał aktywny udział w pracach nad organizacją państwa polskiego. Po jego śmierci 4 grudnia 1938 roku w całym kraju ogłoszono żałobę narodową.

Grób abp. Józefa Teodorowicza znajduje się przy głównej alei Cmentarza Orląt Lwowskich. Pomiędzy szczątkami Antoniny Miechońskiej, zamordowanej w 1918 roku wraz z całą rodziną, a zabitym w tym samym roku uczniem 7 klasy Gimnazjum Lwowskiego Feliksem Żmudzkim.

Grażyna Starzak, Lwów