Średniowiecze inaczej opowiedziane

Zainteresowani znają jego fenomenalną, nagrodzoną nagrodą KLIO, monografię "Polska i trzy Rosje", czy inną ważną pracę - "Jak rozbić rosyjskie imperium? Idee polskiej polityki wschodniej 1733-1921". Teraz prof. Nowak podjął się natomiast zadania niezwykłego: stworzenia dzieła obejmującego całość historii Polski, od początków państwa aż po dzień dzisiejszy. Tom pierwszy tego imponującego przedsięwzięcia ukazał się właśnie nakładem krakowskiego wydawnictwa Biały Kruk.

Przedsięwzięcie rzeczywiście jest niezwykłe i imponujące, zwykle bowiem historycy przy pisaniu dziejowych syntez starają się nie wychodzić poza okres swojej specjalizacji. Na całość dziejów porywają się jedynie najodważniejsi i najzdolniejsi, a i tak nie wszystkim się udaje. Jak jest w przypadku prof. Nowaka odpowiedzi udziela wydany właśnie pierwszy tom obejmujący okres do 1202 r.

Wbrew sygnalizowanym wyżej obawom lektura to przednia i to pod paroma względami. Po pierwsze autor - mimo że pisze o epoce odległej od swoich normalnych zainteresowań - przedstawia najnowszy stan badań, orientuje się w świeżych hipotezach, zna najnowszą literaturę i jej recepcję (przykład: wydana niedawno praca prof. Urbańczyka o domniemanym morawskim pochodzeniu Mieszka I i dyskusje, jakie wzbudziła), a w bibliografii znajdziemy prace wydane w 2014 r. Po drugie, pisząc swoje "Dzieje" prof. Nowak wybrał dla nich przystępny, popularnonaukowy styl, pełen dygresji, odniesień do współczesności, aluzji, a nawet anegdot.

Czyta się to wręcz jak powieść, a lektura wciąga i nie chce puścić. Po trzecie wreszcie sama materia opowieści jest iście fascynująca: początki państwa, które powstało z niczego (a może wprost przeciwnie - z czegoś, co już było?) i dzięki ambicji, mądrości i uporowi swoich twórców stało się lokalną potęgą, przetrwało momenty kryzysu, wróciło do życia i istnienia po zapaści, by znów rozdawać karty w tej części Europy. Ileż tu barwnych postaci władców, ich żon i dzieci, duchownych, możnych, kronikarzy (z patronującym całemu przedsięwzięciu Kadłubkiem). Ileż zawiłych intryg, pochodów, zdrad i zmian frontów, wypraw wojennych i dyplomatycznych układów, godnych niejednego scenariusza filmowego.

Okazuje się, że dzieje polskiego wczesnego średniowiecza (a także krajów sąsiednich - Czech, Rusi, Węgier) są fascynujące i może niepotrzebnie zaczytujemy się opowieściami o królu Arturze czy Rolandzie, gdy pod nosem mamy równie ciekawe, a w dodatku prawdziwe historie. Trzeba tylko kogoś, kto by je odpowiednio spopularyzował i dzieło prof. Nowaka ma szansę taką rolę spełnić.

A dla miłośników historycznego pisarstwa autora na koniec dobra wiadomość - całe "Dzieje Polski" obliczone zostały na sześć grubych tomów. Będzie więc co czytać.

Andrzej Nowak "Dzieje Polski do 1202 r., Biały Kruk, Kraków 2014