W Gardzieli Diabła

Boczne katarakty wodospadu Iguacu

Ameryka Południowa jest tym kontynentem, który spośród innych wyróżnia się obecnością największych i najpiękniejszych wodospadów na Ziemi. Tutaj bowiem znajduje się najwyższy wodospad Salto Angel (902 m; Wenezuela), zlokalizowany na rzece Churun - prawobrzeżnym dopływie Caroni uchodzącej do Orinoko.
Tutaj także odnajdziemy - uważany za najpiękniejszy wodospad na Ziemi - Iguacu (Iguazú - hiszp., Iguassu - ang.). Pod względem wysokości jest dopiero jedenasty, lecz jeśliby brać pod uwagę jego szerokość, to jest drugim na Ziemi; szerszy od niego jest tylko wodospad Wiktorii na Zambezi.
Kiedy przy Iguacu znalazła się żona amerykańskiego prezydenta - lady Eleanor Roosevelt - urzeczona widokiem wodospadu, rzekła "... poor Niagara". Nadzwyczajny i niepowtarzalny urok zawdzięcza przede wszystkim licznym progom skalnym zatopionym w bujnej roślinności subtropikalnej, co tworzy nadzwyczaj malowniczą scenerię. Nic dziwnego, iż właśnie to miejsce wybrał Roland Joffé do realizacji filmu Misja (1986 r.; muz. Ennio Morricone).
Wodospad Iguacu**położony jest w korycie lewostronnego dopływu Parany, tj. rzeki Iguacu, biorącej początek niedaleko wybrzeża atlantyckiego w Serro do Mar na wysokości około 900 m n.p.m. Rzeka Iguacu płynie przez Wyżynę Brazylijską kolejno na zachód, południe i znowu na zachód, po czym na skraju wyżyny zmienia znowu bieg na południe, tworząc czterokilometrowe zakole, w obrębie którego, na tektonicznej krawędzi bazaltowego plateau tworzy się wodospad. Po przepłynięciu około 23 km Iguacu uchodzi do Parany.
Przed bazaltową krawędzią koryto rzeki jest stosunkowo płytkie i szerokie - urozmaicone wieloma wyspami, z których największymi są San Martin oraz Isla Grande. Liczba pojedynczych wodospadów wynosi 272, zaś łączna szerokość katarakt osiąga około 2,7 km. Ich wysokość i szerokość jest zróżnicowana; najwyższy liczy 72 m, najszerszy 150 m.
Najbardziej spektakularnym fragmentem wodospadu jest Garganta del Diablo (Gardziel Diabła), z którego spada największa ilość wody i ponad którym unosi się "chmura" złożona z kropel rozbryzgującej się wody. \\\
Wodospad położony jest na granicy Argentyny i Brazylii. Pierwszym Europejczykiem, który go ujrzał, był prawdopodobnie Hiszpan - Don Alvar Nun~es Cabeza de Vaca (luty 1542 r.), który płynąc rzeką Iguacu w kierunku Asuncion, dotarł do wodospadów i nazwał je Wodospadami Świętej Marii (Saltos de Santa Maria).
Obecna nazwa w języku Indian Guarani oznacza "wielka woda" (i__- woda, guacu - wielka). Nic dziwnego, bowiem średni przepływ rzeki Iguacu w profilu wodospadu wynosi prawie 2 tys. m/s (średni wieloletni przepływ Wisły w Krakowie to zaledwie około 80 m/s). Zdarzają się jednak wezbrania, podczas których przepływ Iguacu jest znacznie większy, tak jak np. w lipcu 1983 r., kiedy z progów skalnych spadało łącznie 32 tys. m/s. Zdarza się także, iż wodospad zamiera. Przykładem jest ekstremalnie suchy rok - 1978; wówczas w czerwcu, przez 28 dni nie było wodospadu.
Indianie Guarani wierzą, iż rzekę Iguacu zamieszkuje bóg-wąż M'boy, któremu - zgodnie z corocznym ceremoniałem - miała być złożona w ofierze Indianka Naipi. Została ona jednak porwana przez jednego z wodzów odległego plemienia, który się w niej zakochał. Rozgniewany M'boy zamienił wodza i Naipi w drzewa, zaś jej włosy - w strumienie wody. Sam zaś - skręcając się w podziemiach z wściekłości - doprowadził do potrzaskania skalistego podłoża i utworzenia katarakt. \\\
Obszar wokół wodospadu został objęty ochroną prawną zarówno w Argentynie, jak i Brazylii. Park narodowy po stronie argentyńskiej powstał w 1934 r. i liczy 670 km powierzchni. Pięć lat później doszło do utworzenia parku w Brazylii, przy czym powierzchnia objęta ochroną jest ponadtrzykrotnie większa. Granica państwowa biegnie nurtem rzeki Iguacu.
Na obszarze obu parków występuje prawie 430 gatunków ptaków (m.in. tukan olbrzymi, wiele odmian papug, endemiczny dla Iguacu vencejos de cascadas gniazdujący w podciętych przez wodospad pustkach skalnych za strumieniami wody); 68 gatunków ssaków (m.in. jaguar, ostronos, ocelot, kapibara, wyjec czarny), 38 gatunków gadów (m.in. aligatory yacares), 18 gatunków płazów, 18 gatunków ryb, ponad 2 tys. gatunków roślinności oraz bogactwo owadów, w tym 257 gatunków motyli.
W lasach występują m.in.: palmy, kauczukowiec, rododendron, ostrokrzew, araukaria, figowce, liany, paprocie, storczyki.
Oba parki wyposażone są w bardzo dobrą infrastrukturę turystyczną umożliwiającą bezpośredni kontakt z przyrodą, tj. liczne ścieżki, trakty, podesty, schody, mostki oraz platformy widokowe, z których można podziwiać wodospad z bardzo niewielkiej odległości.
Niektóre z podestów zlokalizowane są ponad kataraktami; odległość podestu najbliższego do Garganta del Diablo wynosi zaledwie 20 m. Przebywanie w tym miejscu naraża turystów na przemoknięcie z powodu rozbryzgu wody spadającej w ponadsiedemdziesięciometrową czeluść wodospadu.
W 1986 r. obszar ten został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Warto dodać, iż podobny wodospad - równie piękny, a przez niektórych uważany za jeszcze piękniejszy niż Iguacu - tj. wodospad Guairá, znajdował się na podobnym progu bazaltowym, lecz w korycie Parany - powyżej ujścia rzeki Iguacu. Ilość wody spadającej kataraktami Guairá przewyższała prawie ośmiokrotnie Iguacu. Został on jednak zalany wskutek spiętrzenia wody zaporą Itaipu, która stanowi drugą atrakcję turystyczną tego rejonu. \\\
Aby podziwiać Iguacu, najlepiej wybrać się w ten rejon w sezonie jesienno-zimowym, wtedy bowiem występują najwyższe przepływy w rzece i wodospad przyjmuje najbardziej spektakularny charakter.
Dzięki licznym i dobrze zorganizowanym połączeniom lotniczym i autobusowym z Sao Paulo, Rio de Janeiro, Buenos Aires, Kurytyby, Asuncion, miejsce to odznacza się łatwą dostępnością. Odległe o około 20 km miasta Foz do Iguacu (Brazylia) i Puerto de Iguazú (Argentyna) posiadają zaś bardzo dobrze rozwiniętą bazę przystosowaną dla turystów o różnej zamożności. Iguacu można podziwiać z pokładu: śmigłowca, łodzi, pontonu, a także kolejki wąskotorowej i autobusu...
Dodatkową atrakcję stanowi bujna roślinność wilgotnych lasów zwrotnikowych z licznymi gatunkami drzew, pnączy, porośli i bogatą fauną (małpy, mrówkojady, wiele gatunków gryzoni i ptaków).
Sporą popularnością cieszy się tzw. rejs Makuko, podczas którego turyści dopływają pontonem w pobliże Garganta del Diablo. \\\
Zespół niezwykłych walorów przyrodniczych i antropogenicznych, stosunkowo łatwa dostępność oraz towarzysząca infrastruktura turystyczna powodują, iż wodospad Iguacu oraz zapora i hydroelektrownia Itaipu przyciągają rocznie prawie trzy miliony turystów.
JOANNA POCIASK-KARTECZKA Fot. autorka**
W lesie zwrotnikowym
Pierwsze progi wodospadu Iguacu