W wieńcu drzew

Cerkiew w Smolniku nad Sanem

 Nawet jak na bezludne Bieszczady ta cerkiew jest ewenementem: wszędzie bowiem, gdzie zachowały się, czy to kompletne świątynie o greckokatolickiej proweniencji, czy jedynie pozostałości po nich, są bodaj ślady ludzkich sadyb - jeśli nie całe wsie. Cerkiew w Smolniku nad Sanem wznosi się w szczerym polu.
 Świątynia ta jest jednym z ciekawszych zabytków sakralnych polskiej części Bieszczadów - ostatnim śladem po ludnej niegdyś wsi, rozciągającej się na pustych dziś polach u stóp Otrytu.
 Reprezentuje ona architekturę Bojków, górali bieszczadzkich wyznania unickiego: składa się z szerszej i dłuższej, niż pozostałe człony, nawy, prezbiterium oraz babińca. Odrębność połączonych z sobą części bryły (wszystkie trzy wzniesiono na rzucie kwadratu) podkreślają namiotowe dachy, zwieńczone baniastymi latarenkami i obite - podobnie jak ściany - gontem.
 Cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła, otoczona lipowo-jesionowym wieńcem, jest trzecią - a niewykluczone, że nawet czwartą! - świątynią w dziejach Smolnika. Rozbieżność powoduje niewiadomy los pierwszej cerkwi, notowanej w dokumentach z 1589 r. Jeśli tę budowlę spalili w 1672 r. Tatarzy, istniejąca do dziś jest trzecia; jeśli skośnoocy podłożyli ogień pod następczynię XVI-wiecznego Domu Bożego - czwarta.
 Tak czy owak - pożar (z którego uratowano jedynie cudowną ikonę Matki Boskiej, przeniesioną potem do niedalekiej Równi) był faktem, i faktem było również, że niebawem po odejściu najeźdźców ocaleli smolniczanie zbudowali nową świątynię. Służyła im aż do 1791 r.; wtedy wieś wykosztowała się na nową cerkiew, tę właśnie, którą dziś można oglądać. Z nieznanych powodów ulokowano ją nie w tym samym, co wcześniejsze, miejscu, nie na skraju wsi, ale w samym jej środku.
 Cerkiew była odnawiana w 1929 r. - ambitni wierni sfinansowali wtedy wymianę gontów pokrywających dachy na blachę. W 1951 r., kiedy wschodnie pogranicze wracało do Polski, wymienione przez władze PRL z radzieckimi hegemonami na okolice Sokala, całą ludność Smolnika wysiedlono pod Lwów, a wszystkie domy rozebrano. Ocalała jedynie cerkiew, którą rychło zainteresowali się grabieżcy - "miłośnicy sztuki".
 Cerkiew odremontowano w 1969 r. - i wtedy na jej dachy powrócił gont. Cztery lata później przejęła ją lutowiska parafia kościoła łacińskiego, rok później została poświęcona jako kościół filialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Bożej. Służy on dziś mieszkańcom nowego Smolnika - poigloopolowskiej osady, założonej na gruntach niegdysiejszego przysiółka o nazwie Syhły.
 O budowli tej było głośno przed kilku laty, kiedy zgłodniały - a pewnie i zdezorientowany - niedźwiedź (niewykluczone, że mieszkaniec dzikich ostępów Otrytu) zapragnął dostać się do jej wnętrza. Poszukiwania pożywienia nie powiodły mu się, zwierz zdołał jednak mocno pokancerować gonty, pokrywające ściany z solidnych bali, układanych na zrąb...
 Smolnicką cerkiew znaleźć nietrudno: widać ją doskonale ze skrzyżowania "wielkiej obwodnicy", prowadzącej z Lutowisk w stronę Ustrzyk Górnych, z drogą do Zatwarnicy. Od asfaltu prowadzi doń ścieżka przez łąki. Można też dojechać tam samochodem, wymaga to jednak złamania zakazu wjazdu na gruntowy trakt.
 (WALD)