Wchłanianie wapnia przez organizm zależy od witaminy D

Wapń (Ca) to podstawowy składnik układu kostnego. W organizmie osób dorosłych znajduje się ok. 1000-1200 g wapnia, co stanowi ok. 1,5 proc. masy ciała.

Aż 99 proc. tego pierwiastka składa się na elementy strukturalne kości, zębów i paznokci – wapń występuje w nich głównie w postaci fosforanów i węglanów wapnia.

Pozostała ilość pierwiastka, czyli 1 proc., rozmieszczona jest we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych organizmu.

Wapń występuje wówczas w postaci zjonizowanej, związanej z białkami albo w postaci kompleksów z cytrynianami, fosforanami i białczanami. Ten 1 proc. jest wielkością stałą – jeżeli nie dostarczymy dość wapnia w codziennej diecie, organizm „kradnie” brakującą mu część z kośćca.

Ważne funkcje

Wapń spełnia ważne funkcje w ustroju człowieka: jako główny składnik kośćca utrzymuje strukturę organizmu i zapewnia twardość zębów oraz równowagę ciała.

Jony wapnia biorą udział we właściwej przepuszczalności błon komórkowych i w utrzymaniu pobudliwości tkanek, konieczne są w przewodnictwie tkanki nerwowej oraz kurczliwości tkanki mięśniowej.

Biorą także udział w przekazywaniu bodźców humoralnych różnym narządom, czyli wpływają m.in. na prawidłową czynność serca. Wapń utrzymuje ponadto równowagę kwasowo-zasadową organizmu i jest niezbędny w przyswajaniu żelaza. Jony pierwiastka są aktywatorami lub inhibitorami wielu enzymów. Wapń wchłania się głównie w jelicie cienkim, a w niewielkiej ilości w okrężnicy.

Niedobór? Katastrofa!

Jeśli nie dostarczamy organizmowi wraz z pożywieniem dostatecznej ilości wapnia, wpływa to na uwalnianie się tego pierwiastka z kośćca w celu wyrównania jego poziomu.

Największe niedobory wapnia obserwuje się u osób starszych. Niedobór wapnia prowadzi do odwapnienia organizmu, a w konsekwencji do tężyczki (m.in. mrowienie warg, twarzy, palców lub nóg, bóle i kurcze mięśni), zniekształcenia kośćca, uszkodzenia zębów oraz zaburzeń w funkcjonowaniu serca, układu nerwowego i mięśni.

U dzieci niedobór objawia się nie tylko krzywicą, ale również niedostatecznym wzrostem. U dorosłych prowadzi do osteomalacji (demineralizacji prowadzącej do rozmiękania i deformacji kości), następnie do osteoporozy (zrze­szotowienie i ubytek tkanki kostnej), objawiającej się bólami kości i częstymi złamaniami z błahych przyczyn.

Gdzie szukać wapnia?

Najlepszym jego źródłem są mleko i przetwory mleczne, ponadto ryby w konserwie zjadane wraz z kośćcem (sardynki, szproty). W dużo mniejszych ilościach wapń występuje w produktach roślinnych. Jednak organizm najlepiej przyswaja wapń z mleka i jego przetworów.

W roślinach znajdują się związki fitynowe, kwas szczawiowy, błonnik, które ograniczają przyswajanie tego pierwiastka. Wchłanianie wapnia obniża też nadmiar tłuszczu w pożywieniu, a także zmniejszona kwasowość żołądka. Przyjmuje się, że średnia przyswajalność wapnia z pożywienia mieszanego wynosi ok. 25 proc., reszta jest wydalana.

Aby proces przyswajania przebiegał optymalnie, konieczna jest obecność fosforu. W przyswajaniu wapnia bardzo ważną rolę odgrywa witamina D dostarczana wraz z pokarmem oraz produkowana w skórze pod wpływem promieni ultrafioletowych. Korzystny wpływ mają też: cukier mleczny – laktoza, cytryniany i aminokwasy – lizyna, zawarta w większych ilościach w mleku, ponadto arginina, w którą bogate jest mięso.