Z niedoboru żelaza

   Niedokrwistość jest najczęstszą z chorób hematologicznych, pojawiającą się przy zmniejszeniu stężenia hemoglobiny (czerwonego barwnika krwi), hematokrytu (stosunku objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi) lub liczby erytrocytów poniżej wartości prawidłowych. Najczęściej występującą grupą niedokrwistości są anemie z niedoboru żelaza. Stanowią one prawie 80 proc. wszystkich niedokrwistości.
   Anemię z niedoboru żelaza potrafimy rozpoznawać i leczyć w sposób właściwy dopiero od kilkudziesięciu lat. Ponieważ jej objawy są następstwem toczącego się w organizmie procesu chorobowego, zadaniem lekarza jest przede wszystkim ustalenie i wyeliminowanie, w miarę możliwości, przyczyny powstania tego rodzaju anemii. Na skutek niedoboru żelaza w ustroju ulega osłabieniu przenoszenie tlenu do tkanek. Pacjenci zgłaszający się do lekarza skarżą się wówczas na: ogólne osłabienie, męczliwość, omdlenia, duszność. Stwierdza się też u nich przyspieszoną akcję serca, zaburzenia koncentracji, trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu, bladość powłok i śluzówek.
   Następstwem niedoboru żelaza w tkankach może być natomiast: wypadanie, rozdwajanie się, przedwczesne siwienie włosów; zapalenia kącików ust (zajady); pieczenie języka i jego wygładzenie; cienkość i łamliwość paznokci. Rozróżniamy cztery zasadnicze przyczyny niedoboru żelaza. Pierwszą z nich jest jego

osłabiona podaż,

na skutek nieodpowiedniego żywienia - braku witamin, owoców, warzyw czy stosowania diet odchudzających lub wegetariańskich. Anemia z niedoboru żelaza jest stosunkowo często stwierdzana u młodych kobiet, ze względu na nieregularne i (lub) obfite miesiączki.
   Może też wiązać się z nieodpowiednią podażą żelaza (np. studentki mieszkające na stancjach, odchudzające się lub nie przygotowujące dla siebie odpowiednich posiłków ze względu na brak czasu lub skromną, studencką kieszeń). Drugą przyczyną niedoboru żelaza jest

osłabione wchłanianie

z przewodu pokarmowego, przy dobrej podaży. Ma to miejsce: wówczas gdy u chorego występuje niedokwasota soku żołądkowego; jeśli jego dieta jest bogata w mleko; u osób z zespołem złego wchłaniania; u chorych po operacjach żołądka i jelita cienkiego.

Zwiększone zapotrzebowanie

   Kolejną przyczyną niedoboru żelaza jest nieuzupełnianie go w okresie jego zwiększonego zapotrzebowania w organizmie.
   Na zmniejszenie ilości żelaza w ustroju kobiety wpływa ciąża, a zwłaszcza liczne ciąże. W okresie ciąży, jak i podczas długotrwałej laktacji, należy więc szczególnie dbać o dostarczanie organizmowi potrzebnej ilości tego pierwiastka (preparaty żelaza trzeba zażywać od 2.-3. miesiąca ciąży). Przy niedoborze żelaza może dojść do zaburzenia rozwoju płodu, poronień lub przedwczesnego porodu. Wreszcie ostatnią przyczyną niedoboru żelaza w organizmie są

krwawienia.

   Jest to najczęstszy typ niedokrwistości. Do przewlekłej utraty żelaza dochodzi podczas miesiączek u kobiet lub w związku z krwawieniami pojawiającymi się między miesiączkami, w przypadku np. mięśniaków macicy czy schorzeń nowotworowych narządu rodnego. Niedobór żelaza mogą również wywołać krwawienia z przewodu pokarmowego, których najczęstszą przyczyną jest przewlekłe zażywanie aspiryny, uszkadzającej śluzówkę żołądka. Przewlekłą utratę żelaza wywołują też: krwawienia w przebiegu choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy; polipy, zwłaszcza jelit; stany zapalne jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego (krwawe biegunki); żylaki odbytu; choroby nowotworowe żołądka lub jelita.
   Anemia z niedoboru żelaza może być pierwszym zwiastunem raka żołądka lub jelita grubego wywołujących drobne, ale przewlekłe krwawienia. Przy takim podejrzeniu wykonuje się u pacjenta badanie przewodu pokarmowego, przede wszystkim gastroskopię lub kolonoskopię, z pobraniem wycinka ze zmiany podejrzanej, do badania mikroskopowego, aby potwierdzić lub wykluczyć jej nowotworowy charakter. Przyczyną niedoboru żelaza mogą być także krwawienia z dróg moczowych (krew w moczu) powstałe w efekcie choroby nerek lub pęcherza (kamica, polipy, nowotwory). Trzy czwarte zawartości żelaza znajdującego się w ustroju występuje we krwi (krwotoki są więc główną przyczyną utraty tego pierwiastka). Pozostała część żelaza zmagazynowana jest w tkankach i kompensuje jego utratę przez pewien czas, lecz gdy zapasy są na wyczerpaniu, dochodzi do anemii.

Badania

   Stwierdzenie wystąpienia objawów anemii z niedoboru żelaza wymaga potwierdzenia w badaniach krwi. Za pomocą badania laboratoryjnego można stwierdzić, że erytrocyty są bledsze, mniejsze i choć ich liczba jest czasem bliska prawidłowej, to jakość jest gorsza. Następnie stwierdza się obniżony poziom krążącego i zmagazynowanego żelaza. Przeprowadza się też badanie wchłanialności żelaza z przewodu pokarmowego, aby ustalić możliwą przyczynę jego niedoboru, jak i sposób, w jaki należy je pacjentowi podawać (doustnie czy dożylnie) dla uzupełnienia jego tkankowego niedoboru.

Leczenie

   Stwierdzenie u pacjenta anemii z niedoboru żelaza, na podstawie objawów klinicznych i badań laboratoryjnych, musi skłonić lekarza do znalezienia jej przyczyny, zanim podejmie się próbę leczenia objawowego poprzez uzupełnianie niedoboru brakującego pierwiastka. Przyczyną anemii może być np. nowotwór żołądka, który z etapu choroby operacyjnej stanie się, po kilku miesiącach, schorzeniem rozsianym, nie poddającym się już skutecznej interwencji chirurgicznej.
   Anemii z niedoboru żelaza nie można traktować jak choroby, którą wyleczą kupione w aptece suplementy. Raz jeszcze podkreślam, że konieczne jest znalezienie przyczyny anemii.
   Niedobór żelaza może towarzyszyć również przewlekłym chorobom zapalnym, np. reumatoidalnemu zapaleniu stawów czy zmianom zgorzelinowym zębów, albo też być pierwszym zwiastunem chorób nowotworowych. Objawów anemii nie wolno bagatelizować. Wczesna diagnostyka i interwencja zapobiega rozwojowi niekiedy groźnych chorób i daje szansę ich całkowitego wyleczenia.
    Wysłuchała DANUTA ORLEWSKA