Zalecenia „Europejskiego kodeksu walki z rakiem” i nasze zdrowie

Nawet 90 proc. zachorowań na nowotwory złośliwe można przypisać czynnikom środowiskowym, a nie genetycznym. Złe nawyki i niezdrowy styl życia mogą być odpowiedzialne za 30 proc. wszystkich zachorowań na raka.

Kodeks dla zdrowia
Ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe może zminimalizować wdrożenie codziennych zachowań prozdrowotnych, które są spisane w „Europejskim kodeksie walki z rakiem”. Zalecenia Kodeksu popularyzuje ogólnopolska kampania edukacyjno-informacyjna w ramach zadania „Prewencja pierwotna nowotworów”, finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia.

„Europejski kodeks walki z rakiem” jest zbiorem zaleceń, które wskazują, jakie zachowania należy wyeliminować, aby ograniczyć ryzyko zachorowania na nowotwory. Prewencja pierwotna nowotworów to przede wszystkim prowadzenie zdrowego trybu życia. W Kodeksie zawarty jest zestaw prostych zasad dotyczących stylu życia oraz zalecenie uczestniczenia w populacyjnych badaniach przesiewowych.

Zapobiegać chorobie
Szacuje się, że aż 1/3 zachorowań na nowotwory można zapobiec, a 1/3 skutecznie wykryć i wyleczyć. Zmiana codziennych zachowań ma ogromny wpływ na zdrowie i minimalizuje ryzyko zachorowania na wiele przewlekłych chorób - nie tylko na nowotwory złośliwe. Wszystkie zasady zawarte w Kodeksie promują zmianę zachowań i stylu życia. Są poparte badaniami naukowymi.

Zasady walki
Zasady „Europejskiego kodeksu walki z rakiem”:

1.**Nie pal! Nie używaj tytoniu w **żadnej postaci.

Palenie tytoniu powoduje 15 różnych nowotworów, między innymi nowotwór płuc, przełyku, gardła, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego, żołądka oraz nerek. Palenie odpowiada aż za 30 proc. zgonów z powodu nowotworów. Badania mówią, że około 50 proc. osób, które rozpoczęło palenie w młodym wieku, umrze właśnie z powodu palenia. Aż 1/4 umrze w wieku średnim, żyjąc krócej o 20-25 lat w stosunku do osób niepalących.

Rak płuca to schorzenie występujące prawie wyłącznie u palaczy tytoniu i to właśnie ten nowotwór powoduje najwięcej przedwczesnych zgonów z powodu nowotworów w Polsce, zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. Jeśli rzuci się palenie, ryzyko zachorowania zmniejsza się znacząco z każdym rokiem abstynencji.

2.**Stwórz w swoim domu środowisko wolne od dymu tytoniowego.**

Bierne palenie naraża na kontakt z tymi samymi toksycznymi i rakotwórczymi substancjami, które wdychają osoby palące. Co roku z powodu wymuszonego, biernego palenia umiera w Polsce niemal 2000 osób, które nigdy nie paliły tytoniu. Dlatego nie powinno się przebywać w pobliżu osób palących ani w pomieszczeniach, w których palony jest tytoń.

3. Utrzymuj prawidłową masę ciała.

Otyłość to drugi po paleniu tytoniu czynnik rozwoju chorób przewlekłych, w tym nowotworów. Nadmierna masa ciała może powodować miażdżycę naczyń krwionośnych, choroby układu krążenia, cukrzycę oraz nowotwory, takie jak gruczolakorak przełyku, rak nerki, jelita grubego, trzustki, błony śluzowej macicy oraz piersi u kobiet po menopauzie. Warto zadbać o odpowiedni sposób odżywiania i aktywność fizyczną, które pozwolą na kontrolowanie na bieżąco masy ciała i utrzymywanie jej na prawidłowym poziomie.

4. Bądź aktywny fizycznie w **codziennym życiu. Nie spędzaj życia -** siedząc.

Ćwiczenia fizyczne nie tylko pomagają w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, ale również bezpośrednio zmniejszają ryzyko zachorowania na wiele chorób przewlekłych, w tym raka okrężnicy, raka piersi, trzonu macicy czy prostaty. Najważniejsza jest regularność, a nie intensywność ćwiczeń. Utrzymanie organizmu w zdrowiu jest możliwe nawet dzięki niewielkiej aktywności fizycznej, ale wykonywanej każdego dnia. Należy ograniczać czas spędzany na siedząco, więcej chodzić, a niektóre czynności wykonywać na stojąco.

5. Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia.

Prawidłowy sposób żywienia zapewnia dostarczenie organizmowi niezbędnych składników pokarmowych, dzięki którym funkcjonuje on prawidłowo. „Europejski kodeks walki z rakiem” wskazuje, co należy jeść, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka.

Jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców.

Produkty roślinne zawierają wiele substancji biologicznie czynnych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Szczególną rolę pełnią warzywa i owoce, które dostarczają błonnika pokarmowego i antyoksydantów. Najważ- niejsze, aby warzywa i owoce spożywać w niewielkich ilościach, ale systematycznie w co najmniej pięciu porcjach w ciągu dnia, aby organizm mógł korzystać z cennych substancji w nich zawartych.

Włącz do jadłospisu produkty pełnoziarniste, czyli takie, które nie zostały poddane całkowitemu oczyszczeniu (np. mąka pełnoziarnista, gruboziarniste kasze) oraz rośliny strączkowe.

Ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu), unikaj napojów słodzonych.

Spożywanie wysokokalorycznej żywności, która zawiera dużo tłuszczów lub cukru, ma bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie. Z badań wynika, że aż 72 proc. Polaków przyznaje się do podjadania tego rodzaju produktów. Produkty o wysokiej zawartości cukru mogą powodować niekorzystne wahania poziomu glukozy we krwi, co z kolei może prowadzić do cukrzycy, a także jest jednym z procesów, który może sprzyjać rozwojowi nowotworów. Ponadto wysoko przetworzona żywność o dużej zawartości cukru lub tłuszczu, zazwyczaj nie posiada wystarczającej wartości odżywczej i sprzyja otyłości.

Unikaj przetworzonego mięsa; ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą ilością soli.

Ryzyko zachorowania można zmniejszyć wyłączając z diety przetworzone mięso i ograniczając spożycie czerwonego mięsa. Ma to szczególne znaczenie dla zmniejszenia ryzyka rozwoju raka jelita grubego. Dla zachowania zdrowia należy również ograniczyć spożycie żywności zawierającej dużą ilość soli. Sól zwiększa ryzyko raka żołądka, zatrzymuje też wodę w organizmie, przez co rośnie ciśnienie tętnicze i zwiększa się prawdopodobieństwo chorób układu krwionośnego.

6. Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.

Niewiele osób wie, że alkohol jest substancją rakotwórczą. Niezależnie od tego, czy spożywa się piwo, wino czy wódkę, ryzyko zachorowania na nowotwory rośnie z każdym łykiem. Alkohol może prowadzić do rozwoju poważnych chorób, w tym nowotworów złośliwych jamy ustnej, krtani, gardła, przełyku, wątroby i piersi. Staje się jeszcze groźniejszy, gdy jednocześnie pali się papierosy. U osób regularnie palących i spożywających alkohol, ryzyko zachorowania jest 10-100-krotnie wyższe niż u tych, którzy nigdy nie palili tytoniu i nie pili alkoholu.

7. Unikaj nadmiernej ekspozycji na **promienie słoneczne. **

Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystaj z solarium.

Rak skóry i czerniak to większe zagrożenie dla osób o jasnej karnacji. Jednak przed nowotworem można się chronić stosując się do kilku wskazówek: unikanie słońca w godz. 11-15 (w tym czasie promieniowanie UV jest najwyższe), stosowanie preparatów z filtrem przeciwsłonecznym, noszenie okularów przeciwsłonecznych i ubrań chroniących przed promienio waniem.

8. Chroń się przed **działaniem substancji rakotwórczych w **miejscu pracy.

Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.

9. Dowiedz się, czy w **domu jesteś narażony na **naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu.

Podejmij działania na rzecz zmniejszenia jego poziomu.

10. Kobiety powinny pamiętać o **tym, że karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na raka.**

Warto także wiedzieć, że hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów.

11. Zadbaj, aby twoje dzieci były zaszczepione.

Ważne szczepienia: przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (noworodki), wirusowi brodawczaka ludzkiego - HPV (dziewczynki).

12. Bierz udział w **badaniach przesiewowych, **wykrywających raka jelita grubego (badanie dla mężczyzn i kobiet), raka piersi (kobiety), raka szyjki macicy kobiety).

ŚWIATOWY DZIEŃ RZUCANIA PALENIA

UZALEŻNIENIE KTÓRE NALEŻY LECZYĆ
Statystyki odnośnie palenia tytoniu są alarmujące. Papierosy pali ok. 9 mln Polaków. Badania wskazują, że palenie tytoniu odpowiada za 87-91 proc. zachorowań na nowotwór płuca u mężczyzn i 57-86 proc. u kobiet. Sięganie po papierosy to nie wyraz słabego charakteru, braku silnej woli lub motywacji. To uzależnienie, które należy leczyć. Światowy Dzień Rzucania Palenia, który obchodziliśmy 19 listopada, to okazja, aby przypomnieć zgubne skutki palenia papierosów.

DYM TYTONIOWY składa się z 4 tysięcy związków chemicznych, z których co najmniej 40 ma działanie rakotwórcze. Osoby palące tytoń najczęściej chorują na raka płuca, ale także na nowotwory złośliwe przełyku, gardła, jamy ustnej, pęcherza moczowego, trzustki, nerek, szyjki macicy, wątroby czy żołądka. Należy też wspomnieć o innych skutkach palenia - schorzeniach płuc i naczyń krwionośnych.

AŻ 80 PROC. PALĄCYCH Polaków chce rzucić palenie i statystycznie dopiero przy ósmej próbie odstawienia papierosów udaje się osiągnąć ten cel. Dlaczego? Ponieważ jednym ze składników dymu tytoniowego jest nikotyna, która ma duży potencjał uzależniający. Nikotyna jest substancją psychoaktywną (narkotykiem), która zmienia pracę mózgu, pobudzając go i wpływając na stan emocjonalny oraz fizyczny osoby, która jej używa. Większość osób po krótkim czasie palenia papierosów odczuwa przymus używania tytoniu i dolegliwości fizyczne, jeśli nie przyjmą kolejnej dawki nikotyny.

WŚRÓD UZALEŻNIONYCH od tytoniu w Polsce jest aż 3,5 mln kobiet. Kobiety palą niemal tyle samo, co mężczyźni. Liczba zachorowań na raka płuca wśród kobiet w Polsce wzrasta z roku na rok. W 2011 r. zarejestrowano wśród nich ponad 6 tys. zachorowań na raka płuca, w tym samym czasie ponad 6 tys. kobiet umarło z tego powodu. Dziś rak płuca jest częstszą przyczyną przedwczesnej śmierci u kobiet niż nowotwór piersi i szyjki macicy.

KOBIETY SZYBCIEJ UZALEŻNIAJĄ SIĘ od tytoniu i trudniej jest im przestać palić. Kobiece palenie ma swoją specyfikę, ponieważ przeważnie silny jest komponent uzależnienia psychicznego. Palenie jest dla kobiet sposobem na stres, wiąże się z rytuałami i przyzwyczajeniem do sięgania po papierosa w określonych sytuacjach. Panie często traktują papierosa jako regulator emocji, sposób na odpoczynek, czy element relacji towarzyskich.

KOBIETY ZACZYNAJĄ PALIĆ w bardzo młodym wieku. Szacuje się, że wśród dziewcząt w wieku 15 lat 13 proc. pali papierosy, a co druga uczennica w wieku 13-15 lat kiedykolwiek próbowała palić tytoń.

NA WDYCHANIE SUBSTANCJI rakotwórczych narażone są także osoby niepalące. Corocznie w Polsce umiera ok. 2 tys. biernych palaczy. Na wdychanie dymu papierosowego narażone są też dzieci, co ma katastrofalne skutki dla ich rozwoju. Rodzice palący papierosy narażają dziecko na liczne schorzenia już w okresie życia płodowego.

PALENIE PAPIEROSÓW przez kobiety w ciąży blokuje dopływ krwi do macicy, co jest przyczyną niedotlenienia płodu. Zmniejsza ilość tlenu i substancji odżywczych przechodzących przez łożysko do dziecka. Naraża ciążę na komplikacje, w tym poronienie, przedwczesny poród lub odklejanie się łożyska. Dzieci matek palących papierosy są nie tylko słabsze i mniejsze o ok. 200-300 gramów od innych noworodków, ale także już od urodzenia mogą cierpieć na zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, oddechowego oraz przemiany materii. Są też narażone na wady wrodzone.

NAJSKUTECZNIEJSZYM SPOSOBEM ograniczenia ryzyka zachorowania na nowotwory jest rzucenie palenia. Uzależnienie od tytoniu jest chorobą, którą można wyleczyć. Istnieje wiele sposobów, by przestać palić - zaufanie swojej silnej woli, sięgnięcie po środki farmakologiczne, plastry czy gumy itd. Motywem do rzucenia palenia powinna być głównie troska o zdrowie swoje i najbliższych. Warto też pomyśleć o skutkach finansowych.

NIGDY NIE JEST ZA PÓŹNO, aby podjąć decyzję o rzuceniu palenia. Nieważne, czy paliliśmy rok, czy 5 lat. Jeśli przestaniemy palić papierosy pierwsze korzyści zdrowotne odczuwane będą bardzo szybko. Już w ciągu 20 minut po wypaleniu ostatniego papierosa tętno ustabilizuje się i powróci do normy a po 24 godzinach zmniejszy się ryzyko zawału serca. Po 48 godzinach wróci prawidłowe funkcjonowanie zmysłów węchu i smaku. Od jednego do dziewięciu miesięcy potrwa proces wzmocnienia układu krążenia i oddechowego. Po kilku latach znacznie zmniejszy się ryzyko zachorowania na nowotwory oraz choroby układu krążenia.

PRZY CENTRUM ONKOLOGII - Instytucie im. Marie Curie-Skłodowskiej w Warszawie od wielu lat działa ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (tel. 801 108 108). Pracujący tam eksperci pomogą w opracowaniu indywidualnego planu rzucenia palenia, będą wspierać osoby rzucające palenie i udzielą odpowiedzi na wszystkie pytania. Podobną pomoc można uzyskać w bezpośrednim kontakcie ze specjalistami. W tym roku ruszyła działalność Ogólnopolskiej Sieci Pomocy Palącym (OSPP), którą tworzą placówki w niektórych miastach kraju.

Więcej informacji: www.jakrzucicpalenie.pl.