Dom wolnych ludzi

W ciszy słychać, jak dom z drewna żyje; skrzypią sufity i podłogi, skrzypią krokwie i gonty na dachu

 Prodziekan Wydziału Architektury PK profesor Kazimierz Kuśnierz, rozważając problem współczesnego projektowania w "stylu zakopiańskim", przypomniał, że umowna data - rok 1886 - wyznacza początek jego koncepcji. Podlegający ewolucji, adaptowany do najrozmaitszych potrzeb, pozwolił na budowanie nie tylko należących i określających podhalański kraj-obraz domów, ale także, zespołów dworskich, uzdrowisk, obiektów sakralnych czy całego kompleksu małej architektury. Uwaga młodych architektów skierowana na projektowanie i budowanie z płazów wynika z fenomenu, jaki stanowi "styl zakopiański".
 Wpływ, jaki wywiera na architekturę regionów sąsiednich (Orawa, Żywiecczyzna) i innych (w niemalże całej Polsce), wynika z uniwersalizmu, jaki za sobą niesie. To, co wydaje się najbardziej nośne dla "stylu góralskiego", to możliwość przystosowywania go do potrzeb zmieniających się gustów, przy niezmienności istoty tego rodzaju budowania.
 O konieczności dostosowania sprawdzonej formy do współczesnych wymogów, Adam Bukowski-Tyrała mówi w ten sposób: - Zmiany, i to radykalne, nastąpiły we wnętrzach, ich wyposażeniu w instalacje, nowych materiałach i systemach izolacyjnych, gotowych elementach stolarki okiennej, wykładzinach ceramicznych itp. Powiększają się wymiary nowego domu, komplikuje układ przestrzenny, przybywa funkcji i pokoi.
 Mając na uwadze cały dorobek legendarnych budorzy góralskich, pracujących siekierą, dłutem i piłą, dzisiejszy projektant, nie może pozostawać obojętny na wymagania, jakie niesie za sobą technika i codzienne życie. Jednak w przeciwieństwie do wielu innych technik, zarówno projektowania, jak i budowania - odbieranymi dzisiaj jako archaiczne - budowniczowie domów z płazów wciąż mogą korzystać z kapitału umiejętności oraz wiedzy odziedziczonej po przodkach.
 - Swojskość i regionalizm w prostej linii pochodne świadomości ekologicznej są atutami budownictwa góralskiego - podkreśla Adam Bukowski-Tyrała. - Stanowiąc o kulturze społeczeństwa są również sposobem na przystosowanie się człowieka do środowiska.
 Jakim walorem dla kultury, krajobrazu, wreszcie człowieka jest uświadomienie sobie tych podstawowych prawd, wykazuje od ponad stu lat góralskie budowanie. O nim i o tym, że mieszkanie w prawdziwym, drewnianym domu jest przeżyciem wręcz mistycznym, na seminarium wzruszająco mówił młody, nie związany z budownictwem góral - Jacek Zapotoczny: - Dom z drzewa, z płazów jest ciepły, suchy i przytulny. Poprzez dotyk daje wrażenie spokoju, a ściany dzielą się swym ciepłem z człowiekiem. W ciszy słychać, jak dom żyje; skrzypią sufity i podłogi, skrzypią krokwie i gonty na dachu. A w tym skrzypieniu wzmaganym często przez halny wiatr, śnieżne dujawice albo letnie ulewy, drewniany dom daje swym mieszkańcom bezpieczeństwo.
 Mieszkanie w płazach - zdaniem Jacka Zapotocznego - to dowiedzenie oryginalności, bowiem w czasach wszelkiej różnorodności i bogactwa materiałów, wybór drzewa na budulec swego domu jest dowodem odwagi i podkreśleniem własnej tożsamości.
 Poseminaryjnym wnioskiem może stać się jeszcze jedna wypowiedź młodego górala, który trafnie wyłuskał główny powód konferencyjnych rozważań: - Mieszkać w płazach to znaczy mieć poczucie niezwykłej wartości architektonicznej, bogactwa ornamentyki, odrębności regionalnej i wolności, która jest wpisana w góralską mentalność i kulturę.

Tekst i zdjęcia: Magdalena Musialik - Furdyna