Ekshumacja zależna od Moskwy

Wojewoda małopolski Jerzy Miller zwrócił się do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (ROPWiM), by poinformowała stronę rosyjską o zamiarze przeprowadzenia przez niego ekshumacji szczątków sześciu żołnierzy pochowanych przy pomniku "chwały" Armii Czerwonej w centrum Nowego Sącza.

Całą operację zaplanowano na wiosnę 2015 r., ale zgodnie z międzypaństwową umową wymaga ona zgody Rosjan. Mogą się oni sprzeciwić przeniesieniu grobów na cmentarz komunalny i skutecznie zablokować rozbiórkę pomnika przy nowosądeckiej al. Wolności.

- Musimy czekać na ostateczne stanowisko Rosjan. Ponaglamy ich, ale milczą. Mimo że na wiosnę, podczas rozmów z wojewodą, sami dość niespodziewanie zaproponowali kompleksowe uporządkowanie sprawy pochówku żołnierzy Armii Czerwonej w Małopolsce, w tym przeniesienie grobów w Nowym Sączu - przypomina Adam Siwek, naczelnik Wydziału Krajowego ROPWiM.

Jak mówi Jan Brodowski z Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, w planach są ekshumacje również innych, pojedynczych mogił sowieckich w naszym regionie. - Zamiarem wojewody jest przeniesienie grobów położonych na terenach prywatnych czy w miejscach trudnodostępnych. Każdorazowo wymaga to jednak negocjacji nie tylko ze stroną rosyjską, ale i lokalną społecznością - wyjaśnia Brodowski.

Z danych urzędu wynika, że w Małopolsce pochowano ponad 26,7 tys. żołnierzy Armii Czerwonej poległych w walce lub zmarłych w obozach. Prawo wyrażania zgody na zmianę lokalizacji grobów czerwonoarmistów daje Rosjanom umowa dwustronna, zawarta w 1994 r. Tylko w jednym szczególe różni się od podobnych porozumień z innymi krajami. Umowa polsko-rosyjska uzależnia od zgody Moskwy także rozbiórkę pomników "wdzięczności" Armii Czerwonej.

- Jeżeli strona rosyjska uparcie milczy, wojewoda powinien przystąpić do działania, a nie czekać. Tu jest Polska i obowiązują polskie prawo oraz polskie zwyczaje, nakazujące grzebać zmarłych na cmentarzach, a nie na ulicach miast - uważa dr Jerzy Bukowski z Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie.

W Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim można usłyszeć, że liczymy na "milczącą zgodę" Rosji. Nie oznacza to jednak, że Rosjanie nie oprotestują ewentualnej ekshumacji i rozbiórki monumentu w Nowym Sączu. Tak było np. w Limanowej. Pod koniec czerwca na demontaż zniszczonego pomnika "chwały" Armii Czerwonej zdecydował się burmistrz Władysław Bieda.

ROPWiM przez kilka lat nie udało się uzyskać opinii Rosjan w tej sprawie, ale kilka tygodni po rozbiórce rosyjski MSZ nazwał akcję "świętokradczą" i mówił o wywoływaniu "wojny pomnikowej" przez Polskę. Wszystko to - zdaniem podwładnych rosyjskiego ministra spraw zagranicznych Siergieja Ławrowa - miało zdyskredytować Sowietów w przeddzień 70. rocznicy zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej.

Na tamte zarzuty Moskwy polski MSZ odpowiedział notą dyplomatyczną, wręczoną rosyjskiemu ambasadorowi. Napisano w niej m.in., że działania władz Limanowej były zgodne z prawem. Przypomniano też, że mimo iż pomnik był w złym stanie, strona rosyjska nie wyraziła zainteresowania jego odnową.

Na najbliższą sobotę działacze organizacji niepodległościowych z Małopolski i Śląska zapowiedzieli manifestację pod pomnikiem w Nowym Sączu. Mają się do niej przyłączyć się m.in. kibice Sandecji. Chcą przypomnieć władzom, że symbol zniewolenia Polski powinien zostać usunięty zaraz po upadku PRL-u.

- Pomniki Armii Czerwonej zostały siłą narzucone Polakom i dlatego są nielegalne. Muszą zniknąć, jesteśmy to winni żołnierzom niezłomnym. Tym, którzy walczyli o niepodległą Polskę z przeważającymi siłami Sowietów i rodzimych zdrajców spod znaku komuny - mówi Krzysztof Bzdyl, prezes Związku Konfederatów Polski Niepodległej 1979-89 w Krakowie.

Groby przy Barbakanie
W okresie PRL pomnik i cmentarz krasnoarmiejców znajdował się także w reprezentacyjnym miejscu Krakowa, nieopodal Bramy Floriańskiej i Barbakanu. Organizacje niepodległościowe i kombatanckie czyniły starania o ekshumację od 1989 r. Nie było to łatwe.

Władze państwowe twierdziły, że strona rosyjska może zablokować urządzenie cmentarzy polskich ofiar masowych mordów dokonanych przez NKWD, m.in. w Katyniu. Ostatecznie ekshumację pod Barbakanem przeprowadzono latem 1997 r., dzięki zaangażowaniu ówczesnego wojewody Jacka Majchrowskego. Ciała żołnierzy przeniesiono na cmentarz wojskowy przy ul. Prandoty.