Gotycka perła Słowacji

W XI w. istniała tu słowiańska osada, która została, wraz z całym Górnym Szaryszem, włączona do Królestwa Węgier. Pierwsza pisemna wzmianka o Bardiowie pochodzi z 1241 r. Na przełomie XIII i XIV w. zamieszkali w nim niemieccy osadnicy ze Śląska. W XIV i XV w. Bardiów był ważnym ośrodkiem rzemiosła i handlu, zdobywając kolejne przywileje, m.in. prawo składu oraz 8-dniowego jarmarku.
Do rozkwitu miasta przyczyniło się jego położenie - na szlaku handlowym z Półwyspu Bałkańskiego do Polski i na Ruś. Kupcy bardiowscy znani byli również w Polsce, m.in. ze sprzedaży win tokajskich. W 1365 r. Bardiów otrzymał prawo miecza, a Ludwik Andegaweński, król Węgier i Polski, przyznał mu status wolnego miasta królewskiego. W XIV, XV i XVI w. miasto rozkwitało, a to za sprawą handlu oraz 50 cechów rzemieślniczych. Z okresu tego pozostało kilka architektonicznych klejnotów, takich jak choćby najlepiej zachowane na Słowacji mury obronne z XIV-XVI w. z dwiema bramami, jedenastoma okrągłymi basztami i barbakanem, czy XV-wieczny kościół Jana Chrzciciela; pierwotnie gotycki, w XVII wieku przebudowany w stylu renesansowym.

Trzeba również zwrócić uwagę na rynek miasta, wybrukowany pierwotnie kamieniami rzecznymi, otoczony z trzech stron gotyckimi (z wpływami renesansowymi) domami mieszczańskimi.
Pośrodku rynku przykuwa uwagę piękny późnogotycko-wczesnorenesansowy ratusz, wybudowany w latach 1505-1511. Jest to najstarszy renesansowy zabytek Słowacji; obecnie mieszczą się w nim Muzeum Szaryskie i Muzeum Historii Bardiowa. Najcenniejsze są architektoniczne detale - portale, elementy dekoracyjne na szczytach, schody, malowidła na ścianach, drewniany sufit, herby i napisy, które udanie łączą późny gotyk z elementami wczesnego renesansu.
Najważniejszym zabytkiem miasta pozostaje, także mieszcząca się przy rynku, bazylika pod wezwaniem popularnego w średniowieczu patrona - świętego Idziego z XIV w., rozbudowana w połowie XV w., a później wielokrotnie restaurowana (z wieży roztacza się przepiękny widok na starówkę). Bazylika powstała na miejscu kompleksu klasztornego cystersów (wspominany w liście z 1247 r.). Podczas pożaru oraz trzęsienia ziemi w 1725 r. zniszczona została wieża, a ponowny pożar w 1878 r. był powodem całkowitej rekonstrukcji obiektu. Najcenniejszą częścią wnętrza bazyliki jest unikalny zestaw jedenastu skrzydłowych ołtarzy z lat 1460-1520, które przetrwały wszelkie dziejowe zawieruchy w stanie nienaruszonym. Na zewnątrz kościoła zachowały się gotyckie malowidła z XVI wieku.
W 1412 r. król Węgier Zygmunt Luksemburski zastawił Bardiów polskiemu szlachcicowi pod pożyczkę 13 000 zł.

W rozwoju miasta nie przeszkodziły liczne konflikty zbrojne. Podczas wojny polsko-węgierskiej w 1402 r. Bardiów zajęły wojska polskie. W 1410 r. pod miastem miała miejsce bitwa, w której wojska polskie pokonały sprzymierzone z Krzyżakami oddziały króla Zygmunta Luksemburskiego. W 1430 roku Bardiów napadli husyci.
Pomimo tego w mieście powstała pierwsza na Węgrzech publiczna biblioteka, istniały dwie drukarnie, gimnazjum i pierwszy na ziemiach słowackich teatr.
Pod koniec XVII w., po stuleciach rozkwitu nastały czasy upadku i biedy. W 1679 r. miasto dotknęła epidemia, w 1680 r. wielki pożar. Katastrofy - dżuma, pożary, wreszcie powstania węgierskie przeciwko Habsburgom - powtarzały się też przez cały XVIII w. O tych czasach przypomina fontanna z rzeźbą św. Floriana z 1774 r., wzniesiona na pamiątkę wielkiego pożaru, a także unikalny na tych terenach zespół budynków gminy żydowskiej: synagoga, szkoła, łaźnia, rzeźnia, wieża z kotłownią, jatki, budynek władz gminy i cmentarz.
Bardiów powoli odchodził w zapomnienie. Jednak to, co było katastrofą dla miasta, okazało się zbawienne dla jego zabudowy; przy intensywnej urbanizacji kamieniczki zapewne uległyby zniszczeniu.
Impulsem do ponownego rozwoju było połączenie go linią kolejową z Preszowem w 1893 r. W 1910 r. miasto miało 6,6 tys. mieszkańców, z czego 2,6 tys. Słowaków, 2,2 tys. Węgrów i 1,6 tys. Niemców.
Zniszczenia I i II wojny światowej szczęśliwie ominęły Bardiów. Dziś jest administracyjnym centrum Górnego Szarisza. Niedaleko od Bardiowa znajduje się uzdrowisko Bardejowskie Kupele (od XVIII w. wykorzystuje się lecznicze właściwości miejscowych źródeł mineralnych) oraz interesujący skansen.
W latach 50. XX w. ruszyła odbudowa i renowacja starówki, którą ogłoszono rezerwatem miejskim. W 2000 r. bardiowskie Stare Miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
AGNIESZKA JASKULSKA
FOT. AUTORKA