Jakich formalności należy dopełnić, by zawrzeć związek małżeński

Fot. Ingimage

Za granicą obywatele polscy mogą pobrać się przed konsulem albo osobą wyznaczoną do sprawowania takiej funkcji.

W ściśle określonych sytuacjach oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może być także złożone przed duchownym. Zanim jednak do złożenia takiego oświadczenia dojdzie, przyszli małżonkowie muszą dopełnić kilku formalności.

Kto może wstąpić w związek

Małżeństwo jest związkiem monogamicznym, co oznacza, że może je zawierać tylko jeden mężczyzna z tylko jedną kobietą. Dlatego nie wolno poślubić osoby, która pozostaje już w związku małżeńskim.

Jeżeli więc ktoś wcześniej był żonaty albo kobieta była zamężna, to przed zawarciem kolejnego małżeństwa musi udowodnić, że poprzedni związek już nie istnieje. Na przykład należy wykazać, że mąż (żona) zmarł, został uznany za zmarłego, małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód albo unieważnione. Małżonkowie w separacji formalnie nie mogą zawierać kolejnych związków.

Przykład 1:

1. Czy pojawienie się męża, który został uznany za zmarłego, wpływa na drugie małżeństwo

Myślałam, że mój mąż zmarł przed wielu laty, bowiem zaginął i przez ponad 20 lat nikt z rodziny go nie wiedział i nie miał z nim kontak tu. Po wielu latach poszukiwań mąż został uznany z zmarłego. Po kilku latach od tego zdarzenia ponownie wstąpiłam w związek małżeński. W tym roku okazało się jednak, że mój pierwszy mąż żyje. Czy w związku z tym moje drugie małżeństwo jest ważne?

W takiej sytuacji drugie małżeństwo nadal jest ważne, bowiem w chwili jego zawarcia pierwszy mąż był uznany za zmarłego. Kobieta jako wdowa miała więc prawo ponownie wyjść za mąż. Dodatkowo w chwili zawierania nowego małżeństwa zarówno kobieta, jak i jej nowy mąż działali w przekonaniu, że pierwszy mąż nie żyje. Gdyby jednak oboje wiedzieli, że pierwszy mąż żyje, to wówczas pierwsze małżeństwo nadal trwa.

Aby zapobiec takim sytuacjom, w jakiej znalazła się nasza czytelniczka, w przepisach prawa przewidziano, że nie można uznać człowieka za zmarłego, o ile nie minęło jeszcze dziesięć lat od jego zaginięcia. Ponadto przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że uznanie osoby za zmarłą nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.

Małżeństwo może być zawarte jedynie przez osoby, które mają ukończone 18 lat. Z ważnych powodów sąd może jednak zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat. Zezwolenie takie może być wydane jedynie w przypadku, gdy z okoliczności sprawy wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem rodziny, która ma zostać założona. W praktyce najczęstszą przyczyną wydania takiej zgody jest ciąża.

Niedopuszczalne jest zawarcie małżeństwa przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie. Ubezwłasnowolnienie takie musi być jednak orzeczone przez sąd. Nawet jeżeli ktoś nie jest w stanie rozpoznać swojego postępowania, a nie zostało wydane co do niego orzeczenie o całkowitym ubezwłasnowolnieniu, to może on wstąpić w związek małżeński. Podobnie zawarcie małżeństwa będzie dopuszczalne przez osobę, co do której wydano orzeczenie jedynie o częściowym ubezwłasnowolnieniu. Wydanie orzeczenia o całkowitym ubezwłasnowolnieniu nie jest konieczne względem osób dotkniętych chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym, gdyż z mocy prawa nie mają one zdolności do zawarcia małżeństwa. Choroba taka lub niedorozwój muszą być jednak stwierdzone przez lekarza. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba taka nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, to może ona zawrzeć małżeństwo. Potrzebna jest jednak zgoda sądu.

Przykład 2:

2. Czy zawarcie drugiego małżeństwa bez rozwiązania pierwszego jest przestępstwem

Mężczyzna był w związku małżeńskim. Opuścił jednak swoją rodzinę i po kilku latach, bez orzeczenia o rozwodzie, zawarł nowy związek małżeński. Jakie są konsekwencje takiego czynu?

Małżeństwo jest związkiem monogamicznym, co oznacza, że może je zawierać tylko jeden mężczyzna z tylko jedną kobietą. Dlatego nie wolno poślubić osoby, która pozostaje już w związku małżeńskim. Osoba, która to robi, dopuszcza się bigamii. Bigamia, inaczej nazywana wielożeństwem, jest natomiast jedną z podstaw umożliwiających unieważnienie małżeństwa. Dodatkowo osoba, która dopuszcza się bigamii, popełnia przestępstwo. Zgodnie z art. 206 kodeksu karnego, kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

Zawarcie małżeństwa nie jest ponadto dopuszczalne przez krewnych w linii prostej, rodzeństwo ani powinowatych w linii prostej. W związek małżeński nie mogą także wstąpić przysposabiający i przysposobiony. Z ważnych powodów sąd może jednak wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa pomiędzy powinowatymi.

Przykład 3:

3. Czy zajście w ciążę przez małoletnią zawsze umożliwia zawarcie związku małżeńskiego

Mam 15 lat i z moim 18-letnim chłopakiem zaszłam w ciążę. Chcielibyśmy wziąć ślub. Czy jest to możliwe?

Małżeństwo mogą zawrzeć osoby, które mają ukończone 18 lat. W szczególnych wypadkach sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ma ukończone 16 lat. Jest to możliwe, np. kiedy kobieta jest w ciąży. Udzielenie takiej zgody w stosunku do osoby młodszej nie jest możliwe. Osoba 15-letnia, nawet jeśli jest w ciąży, nie może zatem wstąpić w związek małżeński. Dodatkowo związku małżeńskiego nie mogą zawrzeć:

- osoba ubezwłasnowolniona całkowicie,

- osoba dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym - sąd może zezwolić na zawarcie przez nią małżeństwa, jeżeli choroba lub niedorozwój nie będzie zagrażać małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa,

- krewni w linii prostej,

- rodzeństwo,

- powinowaci w linii prostej - w szczególnych wypadkach sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa,

- przysposabiający i przysposobiony,

- osoba, która pozostaje w związku małżeńskim.

ŁUKASZ MAZUREK

[email protected]

Ślub w obrządku świeckim zawiera się w urzędzie stanu cywilnego. Kierownikowi USC należy przedstawić dokumenty potwierdzające tożsamość przyszłych małżonków. Muszą oni także złożyć odpisy skróconych aktów urodzenia, a także dowody ustania lub unieważnienia małżeństwa, jeżeli któryś z nich pozostawał wcześniej w związku małżeńskim. Złożenie odpisu skróconego aktu stanu cywilnego nie jest konieczne, jeżeli został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego przyszłych małżonków, w którym ma być zawarte małżeństwo. Należy także złożyć pisemne zapewnienie, że wstępujący w związek nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Jeżeli wymagają tego przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to muszą oni złożyć także zezwolenia na zawarcie małżeństwa. Dotyczyć może to np. zezwolenia sądu opiekuńczego na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła lat 18.

Małżeństwo przed kierownikiem USC nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć, złożyły pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Kierownik urzędu może jednak zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy, np. zaawansowana ciąża, śmiertelna choroba jednego z narzeczonych.

Po dostarczeniu tych dokumentów, a także po upływie miesiąca narzeczeni mogą przystąpić do złożenia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński. Składane jest ono osobiście i jednocześnie przez mężczyznę i kobietę. Tylko wyjątkowo można zawrzeć małżeństwo przez pełnomocnika.

Podczas uroczystości zawierania małżeństwa kierownik USC pyta mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo. Jeżeli oboje odpowiedzą twierdząco, to wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Podczas składania oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński kierownik urzędu stanu cywilnego oraz wszyscy obecni stoją. Cała ceremonia powinna odbywać się w reprezentacyjnej sali ślubów USC i powinna mieć uroczysty i podniosły charakter.

Oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński składane jest w obecności dwóch świadków. Muszą być oni pełnoletni i zdawać sobie sprawę z czynności, przy której są obecni, ale nie ma znaczenia ich płeć oraz stopień pokrewieństwa łączący ich z małżonkami.

Po złożeniu oświadczeń małżonkowie, świadkowie oraz urzędnik podpisują potwierdzenie zawarcia małżeństwa. Ponadto po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński kierownik USC ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małżeństwo zostało zawarte.

Narzeczeni mogą również zawrzeć związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu Kościoła albo innego związku wyznaniowego. Pobierają się wówczas w obecności duchownego. Nie muszą powtarzać ceremonii w USC.

Osoby, które chcą zawrzeć jednocześnie małżeństwo kościelne i cywilne, muszą zgłosić się do urzędu stanu cywilnego, gdzie zostaną spisane ich dane i sporządzony dokument stwierdzający brak przeszkód w prawie cywilnym do zawarcia małżeństwa. Jeden egzemplarz tego zaświadczenia zostaje w urzędzie, zaś trzy otrzymują przyszli małżonkowie. Powinni oni przedstawić je w kancelarii parafialnej spisującemu protokół przedmałżeński kapłanowi. Dokument jest ważny trzy miesiące. Kapłan spisujący protokół przyjmuje oświadczenie przyszłych małżonków, że chcą, aby ich małżeństwo miało także skutki cywilne, i czyni odpowiedni zapis na odwrocie trzech egzemplarzy zaświadczenia przyniesionego przez nich.

Po zawarciu ślubu w kościele małżonkowie podpisują zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Zaświadczenie to musi zostać także podpisane przez co najmniej dwóch świadków zawarcia małżeństwa oraz kapłana. Kapłan odpowiedzialny jest za dostarczenie w ciągu pięciu dni zaświadczenia do USC, który sporządzi akt małżeństwa.

Ślub za granicą lub z cudzoziemcem

Oprócz kierownika USC i duchownego zawarcie małżeństwa jest możliwe także przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania jego funkcji. Z takiej możliwości mogą skorzystać obywatele polscy, którzy przebywają poza granicami kraju. Małżeństwo zawarte w takiej formie wywiera takie same skutki, jak zawarte przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego.

Zawarcie małżeństwa przed konsulem lub osobą wyznaczoną do pełnienia obowiązków konsula może nastąpić także, jeżeli obywatel polski chce zawrzeć małżeństwo poza granicami kraju z osobą, która nie ma obywatelstwa polskiego. Osoba taka musi jednak przedstawić konsulowi zaświadczenie, z którego będzie wynikało, że na gruncie jej prawa ojczystego nie ma przeszkód do tego, by zawarła ona małżeństwo.

Z cudzoziemcem można zawrzeć małżeństwo również w Polsce. Wówczas obywatel innego państwa powinien złożyć kierownikowi USC dokument potwierdzający, że może wziąć ślub według prawa ojczystego. Gdyby uzyskanie dokumentu napotykało trudne do przezwyciężenia przeszkody, to polski sąd w postępowaniu nieprocesowym może cudzoziemca zwolnić z tego obowiązku. Zanim sąd postanowi o zwolnieniu, powinien ustalić, czy na podstawie prawa ojczystego obcokrajowiec może zawrzeć małżeństwo.

Podstawa prawna

Art. 1 - 22 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Art. 53 - 63 ustawy z 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. nr 36, poz. 180 z późn. zm.). Konkordat z 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 51, poz. 318).