Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych

Związek Walki Czynnej

W 1908 r. Józef Piłsudski wraz ze swoimi współpracownikami rozpoczął działalność w Galicji. Powstał konspiracyjny Związek Walki Czynnej, który miał przygotować kadry oficerskie i pod-oficerskie do walki z Rosją. Pod jego kierownictwem rozwijał się ruch strzelecki.

Grupa Komendanta w orientacyjnym sporze, który zdeterminował polskie życie polityczne, występowała przeciwko Rosji. Uważali, że konfrontacja państw centralnych ze wschodnim sąsiadem doprowadziłaby do opanowania Królestwa Polskiego przez wojska tych pierwszych. Klęska Rosji przyniosłaby dwie możliwości. Mogła nastąpić inkorporacja ziem polskich do monarchii Habsburgów i stworzenie austro-węgiersko-polskiej triady lub utworzenie buforowego państwa. Następnym krokiem miała być pełna niepodległość, ze zjednoczeniem ziem polskich z trzech zaborów.

„Kto chce być wolnym, musi o tę wolność walczyć”

Piłsudski ze swoimi współpracownikami dążył do stworzenia platformy politycznej stronnictw popierających organizacje militarne.

25 i 26 sierpnia 1912 r. odbył się, zwołany przez Władysława Studnickiego, zjazd irredentystów w Zakopanem. Brali w nim udział działacze socjalistyczni, narodowi i przedstawiciele inteligencji. Podczas zjazdu grupa Piłsudskiego głosiła potrzebę intensyfikacji militarnych poczynań. Powołano Polski Skarb Wojskowy, który zapoczątkował unifikację ruchu. Wraz z pozyskaniem dla idei niepodległościowej amerykańskiej Polonii, pojawiły się realne środki finansowe. Polski Skarb Wojskowy miał dofinansowywać militarne przygotowania.

Kilka miesięcy po zjeździe zakopiańskim, w październiku 1912 r., wybuchła pierwsza wojna bałkańska. Opinia europejska uważała, że to początek konfliktu, który doprowadzi do starcia Ententy z państwami centralnymi. Sytuacja stwarzała możliwość zjednoczenia stronnictw niepodległościowych.

Reprezentanci królewiackich i galicyjskich ugrupowań powołali 10 listopada 1912 r. w Wiedniu Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Założyły ją trzy ugrupowania galicyjskie: Polska Partia Socjal-Demokratyczna, Polskie Stronnictwo Niepodległościowe i Polskie Stronnictwo Ludowe-Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców oraz cztery z Królestwa: PPS-Frakcja Rewolucyjna, Narodowy Związek Robotniczy, Narodowy Związek Chłopski oraz Organizacja Niepodległościowej Inteligencji.

Założyciele ustanawiali Komisję jako ciało zwierzchnie organizacji strzeleckich. Nie uznały jej Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” oraz Drużyny Bartoszowe. Piłsudski został komendantem wojskowym. Sekretarzem został Witold Jodko-Narkiewicz. W odezwie KTSSN z 10 grudnia 1912 r. zapisano, że „jak długo Austro-Węgry walczyć będą w interesie swojej państwowości przeciwko Rosji, są one naszym naturalnym sprzymierzeńcem”. W wypadku wojny Komisja miała wyłonić z siebie Rząd Narodowy. Podporządkowano jej Polski Skarb Wojskowy.

Trudna współpraca

Formowanie się Komisji w perspektywie nieodległego wybuchu wojny miało swoje słabości w okresie stabilizacji. Toczono rozgrywki partyjne dotyczące struktury organizacyjnej oddziałów strzeleckich i przyszłych ich losów. Do tego dochodziły problemy związane z rozporządzaniem zgromadzonymi funduszami.

Pomimo tego stronnictwa były wciąż zainteresowane utrzymaniem Komisji. Na przełomie listopada i grudnia 1913 r. we Lwowie odbył się kongres. Podjęto na nim decyzję dotyczące zmiany statutu i nazwy, odrzucono przymiotnik tymczasowa. KSSN została przekształcona w stałą instytucję koordynującą prace niepodległościowe.

Czynnikiem hamującym wewnętrzne konflikty była groźba utraty dotacji finansowych, jednak spory między sojusznikami pogłębiały się. Na światło dzienne wychodziły skandale. W związkach strzeleckich dawały o sobie znać nastroje zniechęcenia, odczuwano też obojętność społeczeństwa galicyjskiego wobec formowanych organizacji wojskowych. Rosła opozycja wobec Piłsudskiego.

W maju 1914 r. doszło do formalnego rozłamu. Komisję opuściły partie królewiackie, wywodzące się z nurtu narodowego. Na dodatek delegaci Polonii amerykańskiej, Karabasz i Rakoczy, opublikowali sprawozdanie, w którym dyskredytowali prace Komisji. Uznali, że Komisja i PSW nie powinny posiadać monopolu na reprezentowanie społeczeństwa polskiego wobec Polonii amerykańskiej. Proponowano, żeby pieniądze dzielono w Ameryce. Polski Skarb Wojskowy tracił wpływy finansowe, czyli podstawę swojego istnienia. Znaczenie KSSN malało.

Kres Komisji

Wybuch wojny zaskoczył polski ruch niepodległościowy. Latem 1914 r. do konfliktu zbrojnego przygotowywały się milionowe armie. Zdecydowana większość mieszkańców ziem polskich oczekiwała wojny powszechnej z obawą.

Jednakże starcie pomiędzy zaborcami tworzyło międzynarodową koniunkturę, na którą czekali przedstawiciele opcji niepodległościowej. W odezwie KSSN wydanej 28 lipca 1914 r. czytamy „stoimy u wrót wypadków, które mogą zmienić mapę Europy, na długie lata przesądzić granice państw, rolę i prawa narodów, a których głównym teatrem będą ziemie polski”. Odezwa miała charakter antyrosyjski. Komisja zapowiadała powołanie Rządu Narodowego, stawała się zatem konkurencją dla galicyjskich zwolenników rozwiązania trialistycznego.

Po nieudanej w gruncie rzeczy wyprawie złożonej ze strzelców Pierwszej Kompanii Kadrowej do Kielc w sierpniu 1914 r. dzięki wsparciu galicyjskich polityków Juliusza Leo i Władysława Jaworskiego powstały Legiony Polskie. Konserwatyści postanowili nadać strzeleckiej inicjatywie austro-polski kształt. 16 sierpnia utworzono Naczelny Komitet Narodowy. Reprezentanci Piłsudskiego zgłosili do niego akces. NKN miał sprawować nadzór nad ochotniczymi formacjami wojskowymi, które walczyłyby w składzie austro-węgierskiej armii.

Operujący na terenie Kongresówki strzelcy mieli zostać włączeni do jednego z dwóch Legionów Polskich. Tym samym KSSN utraciła rację bytu i 17 sierpnia 1914 r. zakończyła swoje istnienie Był to specyficzny i krótkotrwały sojusz stronnictw niepodległościowych różnej orientacji ideowej, które łączył stosunek do formy realizacji walki o wolność Polski.

Powstanie Polskiego Skarbu Wojskowego i Komisji było jednak sukcesem, dzięki któremu grupa Piłsudskiego uzyskała siłę polityczną. To oni obsadzili kluczowe stanowiska w obu instytucjach. Niektóre ze stronnictw wchodzących w skład Komisji miały małe wpływy w społeczeństwie, jednakże same ich nazwy były atutem - działalność niepodległościowa była dzięki nim legitymowana przez partie z dwóch zaborów, różnych kierunków politycznych. Ich obecność umożliwiała występowanie w ramach szerszej platformy politycznej.

Historyk i literaturoznawca Wilhelm Feldman napisał później, że największą zasługą Komisji było to, że „wobec zbliżającego się konfliktu europejskiego istniał organ polski, myślący o polityce polskiej międzynarodowej, o państwowości polskiej i zmuszający rodaków do myślenia o Polsce kategoriami państwowymi”.