Kraków. 81. rocznica powstania Armii Krajowej, największej podziemnej organizacji zbrojnej w Europie

14 lutego 1942 r. wódz naczelny i premier rządu RP na uchodźstwie gen. Władysław Sikorski powołał do istnienia Armię Krajową, militarną kontynuację Służby Zwycięstwu Polski (SZP) i Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

„(…) wszyscy żołnierze w czynnej służbie wojskowej w kraju stanowią „Armię Krajową”. Od tego momentu każdy walczący o wolność i niepodległość dla Ojczyny skupiał się pod jednym sztandarem – sztandarem „Armii Krajowej” - napisał w depeszy gen. Władysław Sikorski.

- Zmiana nazwy ZWZ na Armię Krajową, dokonana 14 lutego 1942 r., nie zmieniła natury wojskowej konspiracji działającej w imieniu i z upoważnienia państwa polskiego. Nowa nazwa miała podkreślać wojskową i państwową, a nie tylko konspiracyjną, naturę odtwarzanych w podziemiu z mozołem sił zbrojnych - wyjaśnia Maciej Korkuć, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie.

I dodaje:

- ZWZ-AK rozszerzał swoje szeregi przez akcje scaleniową, która obejmowała organizacje zbrojne, tworzone przez różne środowiska, w tym przez partie i środowiska polityczne. Największe, które podlegały scaleniu to narodowa Organizacja Wojskowa i Bataliony Chłopskie. W ramach AK ich członkowie stawali się żołnierzami Wojska Polskiego. Dlatego mówimy o żołnierzach AK a nie o członkach.

Jak podkreśla Korkuć, głównym zadaniem AK było przygotowywanie się do wybuchu powstania powszechnego, które miało doprowadzić do szybkiej likwidacji okupacji niemieckiej, odbudowy państwa i jego sił zbrojnych w łączności z zachodnimi aliantami i po połączeniu z Polskimi Siłami Zbrojnymi ściągniętymi z Zachodu.

Przez podziemną armię (Służba Zwycięstwu Polsce, Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa ) przeszło według szacunków między 350 a 450 tys. ludzi. Przeprowadziła ona ponad sto tysięcy akcji zbrojnych i wiele akcji wywiadowczych mogących mieć wpływ na przebieg wojny. Wiele z tych akcji przeprowadzono na terenie Małopolski. Do najbardziej spektakularnych należy zamach na pociąg wiozący Hansa Franka i Akcja Koppe czy akcja Most III (w ramach której na Zachód przewieziono elementy V-2 zdobytych przez Armię Krajową).

Walka prowadzona przez AK była rozwijana na skalę niespotykaną w żadnym innym kraju okupowanej Europy. Wyróżniała ją ogromna różnorodność działań: szkolenie kadr (ponad 2000 szkół średnich, liczba uczniów dochodziła do 90 000, konspiracyjne studia skończyło około 10 000 osób), niepodległościowa propaganda (podziemne wydawnictwa wypuszczały do kolportażu około 1500 gazet), łączność kurierska i radiowa, pozyskiwanie broni i jej legalizacja, produkcja broni czy wreszcie kontrwywiad i wywiad o którym choćby w 1945 oficer łącznikowy MI6 (1940–1946) komandor Wilfred Dunderdale powiedział tak:

„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów, 22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…) Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin, wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów. Polski wywiad miał bezcenny wklad w planowanie i wykonanie inwazji kontynentu oraz w ostateczne zwycięstwo wojsk sojuszniczych w Europie”.

Począwszy od października 1944 roku wobec AK przyjęto postawę anty, a represje i prześladowania byłych żołnierzy AK trwały na długo po zakończeniu wojny. AK została rozwiązana 19 stycznia 1945 r. przez ostatniego komendanta - gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka”.

Jedną z niewielu instytucji muzealnych, które od lat dbają o pamięć o bohaterstwie żołnierzy Armii Krajowej jest Muzeum Armii Krajowej w Krakowie.

- Za unikatowością Muzeum przemawia fakt, że zostało stworzone w oparciu o pamiątki po żołnierzach Armii Krajowej, które zostały nam w latach 90. przekazane przez kombatantów. W sumie mamy tych przedmiotów około 16 tys. i choć bardzo byśmy chcieli je wszystkie pokazać światu, nie ma takiej możliwości ze względu na metraż. Są to pamiątki po osobach znanych i mniej znanych, ich dokumenty osobiste, elementy umundurowania. Z ważniejszych przedmiotów jesteśmy w posiadaniu oryginalnego dziennika Witolda Pileckiego, który prezentowaliśmy nawet we Francji gdzie podobnie jak w większości Europy, Witold Pilecki jest postrzegany jako bohater. Stan dziennika nie jest zbyt dobry, ale przeszedł już zabiegi konserwacyjne, pierwsze próby transkrypcji i analizy. Bez wątpienia jest to bardzo cenne źródło wiedzy historycznej - zaznacza Joanna Mrowiec.

Podkreśla jednak, że muzeum nie ustaje w działaniach mających na celu powiększanie kolekcji. Niedawno przejęło więc Muzeum Czynu Zbrojnego z Nowej Huty, skąd pozyskano następne kilkaset obiektów.

Z okazji 81. rocznicy utworzenia Armii Krajowej Muzeum organizuje dwa konkursy - jeden dla uczniów szkół ponadpodstawowych pt. „Zapomniani żołnierze polskiego podziemia zbrojnego”, w ramach którego uczniowie będą mieli za zadanie odnalezienie w swojej okolicy znanych lub mniej znanych postaci działających w podziemiu. Drugi konkurs pt. "Na straży pamięci" zaprasza uczniów podstawówek do stworzenia komiksu o polskim państwie podziemnym.

Uroczystości patriotyczne w Krakowie
We wtorek, 14 lutego 2023 r. o godzinie 12.00 przed Grobem Nieznanego Żołnierza na pl. Matejki w Krakowie odbędzie się patriotyczna uroczystość w 81. rocznicę przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową.

W programie uroczyste podniesienie flagi państwowej, hymn państwowy, Apel Pamięci, wystąpienia, złożenie wieńców przed Grobem Nieznanego Żołnierza. Organizatorzy: Oddział IPN w Krakowie, wojewoda małopolski, Małopolski Okręg Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

Na ile procent Polska otrzyma pieniądze z KPO?