Leczenie ruchem

Dr Robert Suszko, kierownik Zakładu Rehabilitacji 5. Wojskowego Szpitala Klinicznego w Krakowie Fot. Anna Kaczmarz

W starożytnej Grecji harmonijny rozwój ciała ludzkiego, piękną sylwetkę, umiejętności sportowe traktowano na równi z wykształceniem i talentami artystycznymi. Niestety, rozwój cywilizacji i postęp techniki zagubiły gdzieś po drodze to, co najprostsze - ruch i umiejętności korzystania z niego.
   Ruch to zdrowie, lecz sama znajomość takiego stwierdzenia nie wystarcza, trzeba jeszcze stosować je w praktyce. A z tym jest już znacznie gorzej. Jesteśmy społeczeństwem mało aktywnym ruchowo, a biorąc po uwagę liczbę godzin spędzanych przed telewizorem, zaliczamy się, pod tym względem, do czołówki europejskiej. Dotyczy to także dzieci i młodzieży. Nic więc dziwnego, że w Polsce aż 52 proc. społeczeństwa ma nadwagę lub cierpi na otyłość.

jest więc jednym z zasadniczych mechanizmów sprzyjających otyłości, ale także cukrzycy, miażdżycy, nadciśnieniu tętniczemu, chorobie zwyrodnieniowej stawów, osteoporozie. Wiele wskazuje na to, że aktywność fizyczna ma także ścisły związek z psychiką. Oprócz natychmiastowej poprawy nastroju, obniżenia poziomu stresu i niepokoju, systematycznie prowadzone ćwiczenia mogą odgrywać istotną rolę w leczeniu pewnych chorób psychicznych, takich jak nerwica depresyjna i lękowa.
   Pogarszająca się, u osób w podeszłym wieku, sprawność układu krążenia prowadzi do niedotlenienia mózgu i zaburzeń czynności poznawczych. Regularna aktywność fizyczna nie tylko opóźnia związane z wiekiem zaburzenia czynności mózgu, ale także poprawia funkcje poznawcze, w tym pamięć, zdolność koncentracji, czas reakcji oraz inteligencji. W wielu pracach naukowych wykazano, że aktywne fizycznie osoby starsze różnią się, na korzyść, od bezczynnych równolatków pod względem czas reakcji, pamięci krótkotrwałej, sprawności rozumowania oraz płynności percepcji.
   W przypadku osób z zaburzeniami poznawczymi niezwykle ważne jest ich bezpieczeństwo i odpowiedni dobór ćwiczeń. Osoby te są szczególnie narażone na urazy, a ponadto nie zawsze świadome swych dolegliwości. Najkorzystniejsze są więc dla nich ćwiczenia prowadzone w małych grupach lub indywidualnie, pod ścisłym nadzorem rehabilitanta.
   Brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia stanowią niezależny czynnik ryzyka chorób układu krążenia. Osoby, które taki tryb życia prowadzą, chorują dwukrotnie częściej niż aktywne fizycznie. Brak ruchu stanowi dla układu krążenia takie samo zagrożenie jak codzienne wypalanie 20 papierosów, podwyższone stężenie cholesterolu i łagodne nadciśnienie tętnicze. Już sama

polegająca na zwiększeniu aktywności fizycznej i zastosowaniu odpowiedniej diety, powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego, zwłaszcza u osób z łagodnym nadciśnieniem. Niezwykle ważny jest dobór właściwego rodzaju ćwiczeń. Stwierdzono, że ciśnienie obniżają dynamiczne ćwiczenia aerobowe (np. marsz, wolny bieg, jazda na rowerze). Oczywiście, najlepsze wyniki uzyskujemy, jeżeli uda nam się połączyć systematycznie prowadzone ćwiczenia z innymi prozdrowotnymi zmianami stylu życia i farmakoterapią.
   Wykazano również korzystny wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność fizyczną i krążenie obwodowe u osób z chromaniem przestankowym. Bardzo często u osób z chorobą tętnic obwodowych działanie objawowe, dzięki rehabilitacji ruchowej, jest znacznie większe niż wpływ leków. Rehabilitacja oddechowa w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc staje się także coraz bardziej powszechna i ceniona. Bardzo istotny jest także pozytywny

   Zwiększenie aktywności fizycznej prowadzi do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i podwyższenia stężenia cholesterolu HDL. Dochodzi wówczas także do obniżenia stężenia trójglicerydów w surowicy i zwiększenia aktywności mechanizmów antyzakrzepowych. Dłużej trwający mniej intensywny wysiłek (np. spacerowanie, wolny bieg) korzystniej wpływa na stężenie lipidów we krwi oraz obniżenie masy ciała niż ćwiczenia intensywne, lecz krótsze.
   Regularne ćwiczenia fizyczne stanowią bardzo skuteczny, uzupełniający składnik postępowania leczniczego u chorych na cukrzycę typu 2. Obniżają stężenie glukozy we krwi oraz zmniejszają oporność tkanek obwodowych na insulinę. Zmiana stylu życia, polegająca między innymi na rozpoczęciu systematycznych ćwiczeń fizycznych, może nawet zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2 (uważa się, że cukrzyca typu 2 stanowić będzie plagę XXI wieku).
   Osobom chorym na cukrzycę zaleca się: aktywność w pracy; systematyczny, umiarkowany, dynamiczny trening fizyczny; codzienny 30-minutowy spacer oraz trzy razy w tygodniu godzinę pływania i godzinę jazdy na rowerze. Ruch stanowi najistotniejszy element

   Pozwala on niejednokrotnie opóźnić, o wiele lat, procesy związane ze starzeniem się organizmu. Ludzie aktywni ruchowo na starość są zdecydowanie bardziej niezależni czynnościowo niż osoby prowadzące stacjonarny tryb życia. Aktywność fizyczna zabezpiecza przed złamaniem w obrębie stawu biodrowego u osób w podeszłym wieku. Zwiększające się wraz z wiekiem ryzyko upadku i złamania zdecydowanie maleje u osób ćwiczących. U cierpiących na zwyrodnienia stawowe ćwiczenia ruchowe działają przeciwbólowo, a także poprawiają ruchomość stawową i siłę mięśniową. W połączeniu np. z krioterapią efekty leczenia ruchem są jeszcze bardziej widoczne. Czy istnieje jakiś uniwersalny

zwłaszcza dla osób starszych, który przyniósłby im jak najwięcej korzyści zdrowotnych?. Taki program powinien być zatem dobierany indywidualnie. Oprócz określenia celu rehabilitacji ruchowej, np. zapobieganie osteoporozie czy zapobieganie otyłości, program powinien zawierać: rodzaj, częstość, czas trwania oraz intensywność ćwiczeń. Są, oczywiście, ćwiczenia, które cechuje pewien uniwersalizm. Nie wymagają one specjalnych warunków, przyrządów itp. Są to np. ćwiczenia oddechowe, ogólnie usprawniające czy wreszczie spacer na świeżym powietrzu. Najważnejsza jest systematyczność i wytrwałość, bo tylko wówczas aktywność fizyczna może przynieść zamierzony efekt leczniczy.
Wysłuchała: DANUTA ORLEWSKA