Takich scen jesienią 1918 r. było wiele, praktycznie w każdym mieście, którego mieszkańcy zrzucili zaborcze panowanie. Dyskusje o to, kto jako pierwszy wybił się na niepodległość rozgorzały jeszcze w II Rzeczypospolitej, a następnie kontynuowane były w czasach III RP. W sporach między historykami, pasjonatami historii i lokalnymi patriotami padały nazwy: Kraków, Tarnów, Zakopane, Cieszyn. W owej wymianie zdań - co znamienne - brali udział przede wszystkim mieszkańcy dawnej Galicji. Nic dziwnego; wolność do innych części kraju zawitała nieco później - w listopadzie lub grudniu 1918 r. albo nawet w kolejnych miesiącach lub latach.
Historia przyspieszyła bieg jesienią 1918 r. Konające Austro-Węgry próbował jeszcze ratować cesarz Karol I, który 16 października zapowiedział federalizację austriackiej części monarchii. Deklaracja była jednak spóźniona i tylko podsyciła działania odśrodkowe. Narody imperium brały sprawy w swoje ręce. 24 października do ataku pod Vittorio Veneto ruszyli Włosi. Zrewoltowana c.k. armia broniła się tylko parę dni. 29 października nastąpił odwrót, który przekształcił się w bezładną ucieczkę. Władze w Wiedniu poprosiły o zawieszenie broni, na co Włosi zgodzili się 4 listopada. Dzień wcześniej zajęli Triest. W tym samym czasie habsburska administracja w Galicji i Czechach przestała istnieć.
Różnice czasowe w wyzwalaniu pierwszych miast galicyjskich - Krakowa i Tarnowa - liczone są w kwadransach. Wszystko zaczęło się w Krakowie w połowie października, gdy władze Uniwersytetu Jagiellońskiego ogłosiły, że jest on wolny i niepodległy. Dwa tygodnie później, w poniedziałek 28 października, utworzono Polską Komisję Likwidacyjną, mającą przejmować władzę i majątek z rąk austriackich. W jej skład weszli: jako przewodniczący Wincenty Witos, a jako członkowie: socjalista Ignacy Daszyński i hrabia Aleksander Skarbek oraz burmistrz Tarnowa Tadeusz Tertil i przedstawiciel Cieszyna Józef Londzin.
W środę 30 października około godz. 21 do wszystkich stacji kolejowych w Galicji wysłany został ze stacji Kraków-Płaszów telegram: „Rewolucja w Krakowie. Rząd polski objął władzę. Wstrzymać wszystkie transporty, które by chciały wyjechać poza granice kraju, skierować je na Kraków”.
Spór o to, kto pierwszy odzyskał niepodległość trudno rozstrzygnąć. Możemy przyjąć, że Zakopane to pierwsza wyzwolona w 1918 r. wieś, Tarnów dzierży prymat wśród oswobodzonych spod władzy zaborców miast, zaś Kraków wygrał w konkurencji metropolii.
Szerzej w listopadowym numerze miesięcznika Nasza Historia. A ponadto na stu stronach m.in.:
Akt 5 listopada 1916 roku, czyli Polska na licytacji mocarstw.
Piłsudski na wojnie szpiegów. Przyszły Naczelnik Państwa współpracował z wywiadami Japonii i Austro-Węgier, sam był zaś obiektem zainteresowania wywiadów Niemiec i Rosji.
Polka na carskim tronie. Krakowskie zaślubiny Maryny Mniszchówny z carem Dymitrem Samozwańcem I były huczne, lecz panowanie w Moskwie krótkie.
Chałubiński spotyka Sabałę. Jak zadziwiająca przyjaźń wykształconego doktora z nizin i podhalańskiego kłusownika analfabety zmieniła historię Zakopanego.
Kat, który stracił głowę. Upadek szanowanego Antoniego Strzelbickiego.
Oszukać SB. Sposoby, którymi posługiwali się znani opozycjoniści, by zmylić esbeków i milicjantów.
Waffen SS. Legia cudzoziemska III Rzeszy.
Auta, które zmieniły historię. Najważniejsze samochody w dziejach motoryzacji.
W serwisie prasa24.pl można kupić e-wydanie Naszej Historii lub zamówić prenumeratę.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
