O dysfunkcji ręki

Indywidualny aparat do rehabilitacji wykonywany bezpośrednio na ręce pacjenta FOT. OŚRODEK REHABILITACJI RĘKI

- Człowiekowi trudno jest pogodzić się z każdą niepełnosprawnością, ale brak możliwości precyzyjnego władania ręką, to chyba jedno z najdotkliwszych doznań.

- Dysfunkcja ręki ogranicza wykonywanie podstawowych czynności życiowych i zawodowych. Pogorszenie sprawności ręki może wywołać szereg przykrych i nie tylko zdrowotnych konsekwencji, łącznie z utratą pracy, obciążeniami o charakterze społecznym, ekonomicznym, rodzinnym itd.

- Jakie mogą być przyczyny dysfunkcji ręki?

- Bardzo różne. Zaliczamy do nich między innymi wady wrodzone w postaci niedorozwoju kończyny, braku jej części (np. przedramienia, palców), czy deformacji. Liczną grupę pacjentów stanowią osoby z dysfunkcjami powstałymi na skutek urazów wielotkankowych.

Urazy te obejmują np. skórę, kości, ścięgna, nerwy, naczynia krwionośne, troczki, więzadła itd. Ich leczenie wiąże się z koniecznością przeprowadzania chirurgicznych zabiegów rekonstrukcyjnych i następowej, długotrwałej rehabilitacji.

- Urazy kojarzą się przeważnie z silnym uderzeniem, przecięciem, zgnieceniem, ale coraz częściej mówi się też o urazowej dysfunkcji ręki, np. z powodu długotrwałej pracy przy komputerze.

- Są to tzw. urazy z przeciążenia. Wykonywanie przez dłuższy czas czynności o charakterze jednostajnym doprowadza do przeciążenia niektórych struktur. Jedną z klasycznych jednostek chorobowych, powstających w wyniku przeciążeń jest zespół kanału nadgarstka. Dysfunkcja ta wiąże się z uciskiem nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka. Ucisk może być wywołany przez długotrwałą pracę fizyczną, pisanie na klawiaturze komputera, grę na fortepianie, pracę przy sklepowej kasie itd.

Występują też inne zespoły przeciążeniowe, np. łokieć tenisisty (zapalenie nadkłykcia bocznego kości ramiennej), czy łokieć golfisty (zapalenie nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej). Przeciążenia te doprowadzają także do schorzeń ręki, które w wielu przypadkach trzeba leczyć operacyjnie.

- Czy nieprawidłowe funkcjonowanie ręki może być konsekwencją różnych chorób?

- Tak. Dysfunkcję powodują np. choroby centralnego układu nerwowego, układu obwodowego (np. neuropatie). Jedną z częstych przyczyn jest również reumatoidalne zapalenie stawów, schorzenie, które w wielu przypadkach doprowadza do dużej deformacji ręki w różnych stawach. Ze względu na progresywny charakter tego schorzenia postępuje także niesprawność ręki, która wymaga już leczenia usprawniającego, rehabilitacyjnego, a w niektórych sytuacjach operacyjnego (chirurgia ręki).

- Jakie badania diagnostyczne pomagają ustalić przyczyny dolegliwości i wybrać odpowiednią terapię?

- Diagnostyka jest ukierunkowana na różne struktury ręki. Inna dotyczy badania stawów, inna siły mięśniowej, a jeszcze inna czucia w ręce. Stosuje się w tym względzie różne metody kliniczne, które pozwalają wnioskować o przyczynie danego stanu rzeczy. Istotną częścią diagnostyki jest wywiad. Nie ograniczamy się tylko do niego, ale w ramach diagnostyki fizjoterapeutycznej wykonujemy badania ruchomości stawów, oceniamy siłę mięśniową, diagnozujemy również funkcję mięśni, stan nerwów (np. łokciowego, pośrodkowego, promieniowego), badamy funkcjonowanie układu krążenia. Diagnostyka musi być kompletna, żeby dała wystarczającą podstawę do zaprogramowania rehabilitacji.
- Na czym polega leczenie rehabilitacyjne?

- Istnieje wiele metod terapeutycznych, a każdego pacjenta trzeba traktować indywidualnie. Generalnie w leczeniu stosuje się fizykoterapię, kinezyterapię, terapię manualną.

W ramach kinezyterapii pacjenci ćwiczą według indywidualnego programu (np. w systemie peg-board), gdzie na specjalnym stanowisku mogą wykonać zadania umożliwiające mobilizację określonego stawu, mięśnia, aby poprawić jego funkcję.

W programie rehabilitacji stosuje się także różnorodne aparaty, np. do ciągłego ruchu biernego (CPM), czy komputerowy zestaw do restytucji siły i czucia głębokiego, oparty na wykorzystaniu zjawiska feedbacku wzrokowego.

Uzupełnieniem terapii mogą być różnorodne zabiegi z zakresu elektroterapii, ultradźwięków, w tym fonoforezy (zabieg polegający na wprowadzeniu odpowiednich leków przez skórę za pomocą ultradźwięków), laseroterapii, leczenia polem magnetycznym, fluidoterapii, masaży (ciśnieniowy, podciśnieniowy, hydroterapia, masaż wodny).

- W Specjalistycznym Ośrodku Rehabilitacji Ręki, który aktualnie Pan prowadzi, widziałam pracownię do tzw. aparatowania.

- Aparatowanie jest istotnym elementem leczenia. To stosunkowo nowa działka w zakresie całej specjalności, jaką jest rehabilitacja ręki. Umożliwia ono kontynuowanie programu rehabilitacji przez pacjenta w domu. Aparaty mają różny charakter, są statyczne, dynamiczne, ochronne, stabilizujące, mogą unieruchamiać część ręki, zabezpieczać ją, czy doprowadzać do korekty deformacji. Pacjent, korzystając z nich poza ośrodkiem jest dodatkowo aktywny w procesie leczenia.

- Czy aparaty dobierane są indywidualnie, w zależności od potrzeb chorego?

- Tak, a zależy to od założonych celów rehabilitacji. Aparaty wykonujemy w naszym ośrodku, bezpośrednio na ręce każdego pacjenta. Dzięki takim urządzeniom pacjent może np. "ćwiczyć" odpowiedni ruch już w parę godzin po leczeniu operacyjnym.

- Kiedy powinno się rozpoczynać leczenie rehabilitacyjne w przypadku urazów?

- Zgodnie z aktualnymi wskazaniami medycznymi jak najwcześniej. W niektórych krajach fizjoterapeuci, specjaliści w zakresie rehabilitacji ręki, pełnią w ośrodkach medycznych ostre dyżury wspólnie z chirurgami. Pacjent po urazie, zoperowany przez chirurga, przekazywany jest szybko w ręce fizjoterapeuty, który stosuje np. odpowiedni rodzaj aparatownia. Zapobiega to powstaniu zmian wtórnych, które mogą się pojawić w wyniku długotrwałego okresu unieruchomienia pooperacyjnego (np. przykurcze stawowe, zaniki mięśniowe czy rozległe blizny wewnętrzne). Odejście od tych zasad w pierwszym okresie pooperacyjnym może grozić powikłaniami.

W całym procesie leczenia bardzo ważna jest współpraca specjalistów z zakresu rehabilitacji z chirurgami ręki. Po zabiegu pacjenci potrzebują kompetentnej rehabilitacji.

- Czy taka praktyka jest stosowana w naszym kraju?

- Jest to pewien wzorzec, który obecnie jest upowszechniany. Jak obserwuję na przestrzeni swojego 40-letniego doświadczenia zawodowego dokonują się zmiany na lepsze i nowe idee coraz częściej są wdrażane w życie w różnych ośrodkach.
- Niesprawność i towarzyszące jej inne choroby wymagają zapewne wielokierunkowej opieki medycznej.

- W proces leczenia jest zaangażowanych wielu lekarzy specjalistów, zależnie od rodzaju schorzenia, które leży u podstaw dysfunkcji ręki. Są to między innymi specjaliści z zakresu rehabilitacji, chirurgii ortopedycznej, reumatologii, neurologii. Oprócz lekarzy i fizjoterapeutów do zespołu osób opiekujących się pacjentem są włączani także psycholog, pielęgniarka, asystent socjalny.

- Rehabilitacja, jako nieodłączna część procesu terapeutycznego jest coraz bardziej doceniana w medycynie. Rozwojowi tej dziedziny wiedzy będzie poświęcona konferencja, przygotowywana przez Wydział Rehabilitacji Ruchowej AWF w Krakowie, na którym pełni Pan funkcję prodziekana do spraw nauki.

- Międzynarodowa Jubileuszowa Konferencja Naukowa organizowana jest z okazji 10-lecia istnienia naszego wydziału. Zgromadzi ona specjalistów z różnych krajów. Będziemy mówić o aktualnych koncepcjach i praktykach rehabilitacji, m.in. w ortopedii, pulmonologii, pediatrii, geriatrii, a także o terapii zajęciowej. W naszej uczelni otworzymy wkrótce pierwszy w kraju kierunek terapii zajęciowej. Będzie to uwieńczenie wieloletnich przygotowań w tym zakresie.

Wysłuchała DANUTA ORLEWSKA