Pejzaż bardziej ludzki

Kirkut na Grabówkach

Do**żydowskiego cmentarza w**Wieliczce wiedzie szlak turystyczny, otoczenie pomnika upamiętniającego miejsce kaźni Żydów, podczas**II**wojny światowej jest uporządkowane, napisy na**obelisku -**wreszcie czytelne. Oczyszczone z**mchu macewy, znajdujące się w**części cmentarza, bezpośrednio sąsiadującej z**obeliskiem nie giną już pośród drzew. By zmienić wizerunek miejsca pamięci -**co wcześniej przez długi czas pozostawało w**sferze projektów, by nie rzec marzeń... -**potrzeba było kilku dni. **

-Kiedy syn powiedział mi, że zamierza wziąć udział wbiennale, zaproponowałem, by spróbował zebrać grupę, która zajęłaby się właśnie porządkowaniem cmentarza, w_ramach działania pro publico bono -opowiada Bogdan Śmigielski, prezes zarządu wielickiego miejskiego oddziału PTTK, mieszkaniec solnego miasta. Młodzież wyraziła na to zgodę. -_Ile razy wcześniej widzieliśmy jakiś zapuszczony cmentarz, zawsze była ta myśl, żeby zrobić tam porządek -mówi Tomasz Kalisz z artystycznej grupy porządkowej. -Tu chodzi też oprotest przeciwko antysemityzmowi. Chcieliśmy zrobić coś będącego przeciwwagą dla tego typu poglądów.Iżeby było naprzyszłość. Może kiedyś uda się coś więcej zrobić ztym kirkutem -___dodaje Krzysztof Śmigielski. Oprócz nich wielicki kirkut porządkują także: Natalia Noszczyńska, Anna Nowicka, Anita Łotocka i Akeksandra Lipa.
\\\*
Haniebny - tym słowem określano od lat w Wieliczce stan żydowskiego cmentarza, który na Grabówkach istniał na pewno od początku XVIII wieku. Od roku 1945 mało kto interesował się tym miejscem. A jeśli zainteresowanie było, to zupełnie inne od potrzebnego. W Wieliczce do dziś krążą opowieści o tym, kto i gdzie wykorzystywał macewy do celów budowlanych...
Trudno dociekać, kiedy cmentarz był ostatni raz odnawiany, ale na pewno było to przed rokiem 1939. Dziś na Grabówkach, pośród potężnych drzew odnaleźć można tylko nieliczne nagrobne płyty, na których zachowały się inskrypcje. Natomiast znajdujący się w obrębie cmentarza obelisk, upamiętniający wymordowanie przez hitlerowców w latach 1939 - 42 ponad tysiąca wielickich Żydów wzniesiony został w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Dokładną datę trudno dziś ustalić - na pewno stało się to przed wojną izraelsko-palestyńską i niechlubnym polskim marcem 1968 roku.
Liczba Żydów zamordowanych przez hitlerowców i pochowanych właśnie na terenie kirkutu szacowana jest na około 200 osób. Jeden grób masowy znajduje się w pobliżu obelisku, gdzie pogrzebano ciała innych ofiar - dokładnie nie wiadomo.
O katastrofalnym stanie żydowskiego cmentarza na Grabówkach pisaliśmy kilkakrotnie. Dyskusje o tym, kto powinien zająć się przywróceniem czci należnej temu miejscu, toczyły się w Wieliczce od kilkunastu miesięcy. Problemem był m.in. obecny status prawny terenu, gdzie znajduje się kirkut: formalnie jest on we władaniu powiatu, ale o przejęcie miejsca pamięci stara się krakowska Gmina Żydowska. Póki co - obie strony z rezerwą odnoszą się do propozycji odnowy kirkutu. Suma sumarum - miejsce pamięci traktowane jest jak ziemia niczyja...
\\\* -Przedprzystąpieniem dopracy kirkut obejrzał konserwator zabytków, który powiedział, co możnatu zrobić, azaco lepiej się nie zabierać. Żeby przywrócić cmentarzowi choć wczęści dawny wygląd, trzeba byłoby przeprowadzić tu prace archologiczne, bo wiele macew znajduje się podziemią. Tego typu prac oczywiście młodzi ludzie nie mogą wykonywać, udało się natomiast wykonać wiele innych. Dwie trzecie planu zostało już wykonane. Oprojekcie poinformowaliśmy starostwo, które zadeklarowało chęć włączenia się doprojektu, oraz Adama Aptowicza, który upomniał się ouporządkowanie wielickiego cmentarza. Zamierzamy także zawiadomić otej inicjatywie ambasadę Izraela -___mówi Bogdan Śmigielski, który opiekuje się młodymi plastykami, pracującymi pro publico bono.
Oznakowany białymi i niebieskimi kolorami szlak zaczyna się przy ul. Dembowskiego, koło parkingu znajdującego się przy skrzyżowaniu z ulicą Matejki. Niedługo obok barwnych wskazówek przymocowane zostaną także tabliczki informacyjne ze strzałkami wskazującymi drogę do kirkutu. Materiał na wykonanie tablic kierunkowych podarował stolarz z Byszyc, Józef Ślęczka, a wszystkie materiały potrzebne do odnowy pomnika i prowadzenia prac porządkowo-konserwatorskich (m.in. farby i narzędzia) zapewnił Sklep Metalowo-Gospodarczy "Śmigielski" w Wieliczce.
Dziś napisy na pomniku są czytelne. Tak jak niegdyś na froncie obelisku widnieje: "Pamięci ponad tysiąca Żydów polskich pomordowanych w Wieliczce przez oprawców hitlerowskich w latach 1939-1942". Jeszcze przed kilkoma dniami brakowało w inskrypcji słowa - polskich. Ktoś postarał się, by je "wykreślić"...
Wkrótce odmalowane zostanie także ogrodzenie oraz uzupełnione ubytki w betonowych pachołkach otaczających pomnik. W części kirkutu sąsiadującej z obeliskiem postawiono tylko wiekowe drzewa, wycięto tu wszystkie samosiewy oraz wykoszono trawę.
Ponadto przed końcem listopada wydane zostaną materiały dotyczące kirkutu oraz historii wielickich Żydów. W opracowaniu zamieszczona będzie też mapka cmentarza oraz opis biało-niebieskiej trasy turystycznej. Starostwo zadeklarowało sfinansowanie wydawnictwa.
Tekst i fot. (JOL)