Po raz piąty

Z księgarskiej półki

Nakładem wydawnictwa Muza SA ukazało się kolejne wydanie przewodnika turystycznego "Ojcowski Park Narodowy". To już piąta edycja tej książki, po raz pierwszy opublikowanej w 1979 roku!

Prezentację zagadnienia autor rozpoczyna od przedstawienia środowiska geograficznego OPN. Znalazły się tam dane poświęcone położeniu, budowie geologicznej, rzeźbie terenu, klimatowi, stosunkom wodnym, faunie i florze. Można zatem dowiedzieć się, że powierzchnia parku wynosi 2145,62 ha, najdłuższą jaskinią jest 320-metrowa jaskinia Łokietka, średni przepływ Prądnika to 370 litrów na sekundę, a Sąspówki - 120 litrów, oba zaś potoki odprowadzają rocznie z całego dorzecza przeciętnie 11,670 miliona metrów sześciennych wody.
Opisując szatę roślinną parku autor przytacza opinię Willibalda Bessera, profesora Liceum Krzemienieckiego, pierwszego badacza tej flory, który napisał: "Vallis pulcherima et plantis raris ditissima - przepiękna dolina słynąca z rzadkich roślin". Dziś, mimo wielu przeobrażeń szaty roślinnej, jakie zaszły w ciągu ponad 150 lat, stwierdzenie Bessera z 1809 r. zachowuje aktualność. Na florę parku składa się około 950 gatunków roślin naczyniowych, ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, 1200 gatunków grzybów i 200 gatunków porostów. To właśnie w OPN trzykrotnie (w 1876, 1964 i 1991 roku) znaleziono purchawicę olbrzymią, jeden z największych znanych na świecie grzybów. Niestety, grzyby jadalne są już w parku rzadkością...
Wśród żyjących w dolinie Ojcowa zwierząt spotkać można pochodzącego z Ameryki Północnej piżmaka (sprowadzony w 1905 roku do Czech, w 1925 przedostał się do Polski), a także jenota - gatunek pochodzenia azjatyckiego. W parku żyje także 8 rodzin bobrów.
Kolejnym omówionym w przewodniku zagadnieniem jest przeszłość doliny Prądnika i Ojcowa. Autor opisuje pradzieje, czasy historyczne i współczesne. Ciekawostką są przytoczone supliki miejscowych chłopów, skarżących się na wzrost feudalnych obciążeń. "Dolasów przystępu naopał nie mamy, tylko nam choinę każą zbierać, i____to bez siekiery" - pisali poddani ze wsi Bębło w liście do starościny ojcowskiej. W innej pokornej suplice włościanie prosili "(...) ozważenie naszej biedy, którą zanosiemy zojcowskiego dworu, co z____dawnych lat tylo pańszczyzny nie było jak teraz".
W przewodniku nie mogło zabraknąć przedstawienia historii samego Ojcowskiego Parku Narodowego i poprzedzających jego powstanie działań, zmierzających do ochrony przyrody w dolinie Prądnika. Starania o objęcie opieką doliny Prądnika sięgają początków XIX w. Już wtedy na łamach prasy pojawiły się głosy protestu przeciwko nadmiernej eksploatacji lasów, rozkopywaniu namulisk jaskiń i odłamywaniu skalnych nacieków. O zwyczaju tym pisał Władysław Ludwik Anczyc: "Naco komu zdadzą się kawałki głazu, chyba nato, aby się poniewierały posłoikach ikominkach póty, póki ich dzieci wkąt nie cisną lub służba naśmietnik nie wyrzuci, gdy tu tak wspaniale zdobiły jedną z____najpiękniejszych grot tego rodzaju".
Duże zasługi w ochronie przyrody Ojcowa położył także jeden z byłych jego właścicieli Jan Zawisza, archeolog-amator, pierwszy badacz jaskiń, który rozpoczął stopniowe wykupywanie doliny Prądnika z rąk prowadzących rabunkową eksploatację wrocławskich kupców. Społeczeństwo polskie, widząc niszczenie przyrody doliny, szybko reagowało na przejawy wandalizmu. Mimo braku odpowiednich zarządzeń ze strony ówczesnych władz podejmowano kroki w kierunku ratowania przyrody. I tak np. spółka akcyjna, założona pod koniec XIX w. z inicjatywy Adolfa Dygasińskiego, wykupiła zamek w Pieskowej Skale wraz z otaczającym go lasem i skałami. Dopiero jednak w okresie międzywojennym podjęto realne starania o otoczenie doliny Prądnika ochroną prawną. Powołano wtedy Państwową Komisję Ochrony Przyrody (przekształconą później w Państwową Radę Ochrony Przyrody), na czele której stanął prof. Władysław Szafer. Z jego inicjatywy opracowano pierwszą monografię przyrodniczą doliny Prądnika i doliny Sąspowskiej. Dzięki niestrudzonym działaniom prof. Szafera po wojnie udało się doprowadzić do objęcia doliny realną i prawną ochroną. 14 stycznia 1956 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów utworzony został jako szósty w Polsce Ojcowski Park Narodowy. Fakt ten powiązany był z prowadzonymi od dawna pracami naukowymi. Systematyczne jednak badania środowiska przyrodniczego oraz zabytków zaczęto w dolinie po II wojnie światowej. Ich efektem stały się publikacje naukowe i popularnonaukowe. Ogółem od początku XIX w. do utworzenia parku ukazało się drukiem prawie 800 publikacji dotyczących doliny Prądnika.
Położenie Ojcowskiego Parku Narodowego w sąsiedztwie dużych ośrodków przemysłowych - śląskiego i krakowskiego - sprawiło, że na tamtejszą przyrodę oddziałują liczne zakłady produkcyjne. Obecnie jest ich ponad 200, a około 150 ma wyraźny wpływ na degenerację drzewostanów i obumieranie drzew. Pomiary stężenia dwutlenku siarki, wykonywane w ostatniej ćwierci XX wieku przez dyrekcję parku i Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, wykazały znaczne przekroczenie dopuszczalnych norm. Skażenie tlenkami azotu jest jednym z najwyższych wśród polskich parków narodowych.
Prezentacja problematyki związanej z Ojcowskim Parkiem Narodowym kończy się przedstawieniem ruchu turystycznego. Swoje apogeum osiągnął on w latach 50. XX stulecia, kiedy roczna frekwencja odwiedzających dochodziła niekiedy nawet do 600-700 tysięcy osób (240 na hektar!). Dziś ruch turystyczny przybiera najczęściej dwie formy: wypoczynku świątecznego oraz turystyki krajoznawczej.
Po takiej obszernej i wyczerpującej prezentacji zagadnień związanych z OPN autor przedstawił propozycje tras zwiedzania. Jest ich aż 21; umożliwiają dokładne poznanie wszystkich walorów parku i doliny - przyrodniczych i historycznych. Całość uzupełnia regulamin dla zwiedzających Ojcowski Park Narodowy, wskazówki bibliograficzne oraz skorowidz-informator. Podkreślić trzeba ładną i udaną formę edytorską przewodnika. Przygotowano go w niewielkim, poręcznym formacie, zaopatrzono w szkice i mapki, ozdobiono pięknymi, malowniczymi fotografiami.
Tekst i fot.: (PS)