Podróż w głąb siebie

Po rozum do głowy

 - Aktualnie panuje bardzo szkodliwa moda na "superautoprezentację". Podczas rozmowy kwalifikacyjnej wielu ludzi przedstawia siebie jako istoty bez wad, posiadające najlepsze z możliwych kwalifikacje i umiejętności. Tymczasem budowanie nierzeczywistego obrazu samego siebie może mieć negatywne konsekwencje - przestrzega Małgorzata Nowak, psycholog z Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, działającego przy Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie.

Po rozum do głowy

 - Tłumaczę młodym ludziom: twórzcie sprawiedliwy obraz własnej osoby. Ten, kto kreuje swój nieprawdziwy wizerunek może podjąć pracę, w której będzie źle się czuł - zwraca uwagę psycholog. - Jeśli przykładowo wmówi sobie i otoczeniu, że jest bardziej przebojowy i zacznie to udowadniać za wszelką cenę, to może mu to utrudnić funkcjonowanie zawodowe. Zacznie męczyć się ze sobą.
 Nierzadko świeżo upieczeni absolwenci uświadamiają sobie, że nie mają szczególnej motywacji do tego, by pracować w wyuczonym zawodzie. Tylko nieliczni z nich rozumieją, jak ważne jest uświadomienie sobie własnych predyspozycji i potencjału zawodowego i decydują się na otwartą rozmowę z psychologiem. Pomaga on ustalić grupy zawodów, które preferuje osoba myśląca o zmianie profesji, a także odnaleźć te, których wcześniej nie brała ona pod uwagę.

Pokonywanie barier

 Dokonanie samookreślenia na tak późnym etapie jest trudne, ale nie niemożliwe.
 - Osoba, która przychodzi do naszego Centrum potrzebuje zazwyczaj pomocy w pokonywaniu barier psychologicznych, edukacyjnych i dotyczących zatrudnienia czuje zazwyczaj, że musi dokonać ważnej zmiany w życiu. Jeśli zadaje sobie pytanie, czy nadaje się do wykonywania wyuczonego zawodu oznacza to, że pilnie potrzebuje nań odpowiedzi. Takie sytuacje wymagają kilku spotkań z doradcą, które wiążą się z nauczeniem się nowego spojrzenia na swoje cechy i umiejętności zawodowe - mówi psycholog.
 Dobór metody pracy z osobą potrzebującą pomocy czy też wybór testu do badania psychologicznego zależy od tego, z jakim problemem ona przychodzi. Badane i oceniane są m.in. jej zainteresowania, doświadczenie zawodowe, wykształcenie, przebyte szkolenia, zdolności, umiejętności, cechy charakteru, usposobienie oraz to, w jaki sposób osoba ta postrzega siebie.
 Praca z psychologiem ma pomóc nauczyć się koncentrować na talentach, pomimo świadomości własnych ułomności. Gdy rozwija się te pierwsze, wtedy te drugie stają się mniej widoczne...

Sześć osobowości, sześć środowisk

 Często wstępem do pracy z osobą, która ma problemy w podjęciu decyzji co do wyboru zawodu jest test Johna H. Hollanda, znany m.in. jako "Bateria testów uzdolnień ogólnych". Określa on osobowość zawodową w bardzo ogólny sposób i może być podstawą do zastosowania innych, bardziej szczegółowych metod.
 Pytania testu dotyczą m.in. systemu wartości, zainteresowań, cech osobowościowych oraz preferencji zawodowych. Małgorzata Nowak podkreśla, że powodzenie w pełnieniu określonej roli zawodowej zależy m.in. od stopnia dopasowania tych właściwości do charakteru wykonywanej pracy. Im bliższy związek między rodzajem pracy a cechami osobowości, tym większa szansa na sukces.
 Autor testów zakłada, że istnieje sześć typów osobowości: realistyczny, artystyczny, badawczy, społeczny, przedsiębiorczy i konwencjonalny oraz sześć odpowiadających im typów środowisk pracy.
 Typ realistyczny reprezentowany jest przez osoby, które lubią wykorzystywać w swojej pracy różne narzędzia i maszyny. Są uparte i zdecydowane. Posiadają uzdolnienia techniczne, ale często brakuje im umiejętności społecznych. Cenią władzę i pieniądze. Odpowiadają mu m.in. takie zawody jak: mechanik samochodowy, elektryk, rolnik...
 Typ badawczy posiada uzdolnienia matematyczne i naukowe lecz często brakuje mu zdolności przywódczych. Charakteryzuje się uporem w działaniu, a ceni niezależność i rozwój. Odpowiadają mu m.in. takie zawody jak: fizyk, biolog, geolog.
 Typ artystyczny posiada uzdolnienia artystyczne, literackie, muzyczne, plastyczne. Ceni niezależność, pomysłowość. Jest wrażliwy i emocjonalny. Odpowiadają mu zawody takie jak: aktor, pisarz, dekorator wnętrz.
 Typ społeczny ceni niesienie pomocy innym, przyjaźń i życzliwość. Posiada uzdolnienia i talenty społeczne. Nierzadko brakuje mu uzdolnień technicznych i naukowych. Potrafi realizować się w takich zawodach, jak: opiekun społeczny, nauczyciel, terapeuta.
 Typ przedsiębiorczy posiada umiejętności przywódcze, łatwość wysławiania się. Cechuje go energia, ambicja, inicjatywa. Ceni władzę i współdziałanie z innymi. Realizuje się na stanowiskach kierowniczych i w takich zawodach jak: prawnik, przedstawiciel handlowy, menedżer.
 Typ konwencjonalny posiada uzdolnienia urzędnicze i rachunkowe. Ceni sumienność i rzetelność. Jest rozważny i zasadniczy. Spełnia się w takich zawodach jak: księgowy, urzędnik bankowy, sekretarka.
 - Niektóre z tych typów są sobie bliskie, np. typ konwencjonalny i realistyczny, czy społeczny i przedsiębiorczy - twierdzi Małgorzata Nowak. - Mogą się wzajemnie przenikać i uzupełniać.
 Metoda Hollanda nie wskazuje na jedną niepodważalną i słuszną decyzję. Proponuje pewne ogólne zasady i metody podejmowania decyzji co do wyboru zawodu i pracy, które zmniejszają ryzyko popełniania błędów.
 Wynik testów Hollanda jest tylko podpowiedzią, o jakich zawodach badana osoba może myśleć. - Metoda Hollanda jest pretekstem do przyjrzenia się samemu sobie w sposób uczciwy - reasumuje psycholog.

Walory czarno na białym

 Osoba, która dokonuje oceny własnych preferencji zawodowych powinna zwrócić uwagę na umiejętności i doświadczenia, które ma do zaoferowania przyszłemu pracodawcy.
 - Wielu ludzi nie do końca docenia to, co sobą reprezentuje - zauważa psycholog. Zwłaszcza niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że to, co ma do zaoferowania, nie wiąże się wyłącznie z pracą zawodową. Ważne są także inne doświadczenia np. umiejętności interpersonalne, organizacyjne, związane z rozwiązywaniem problemów. Doskonalimy je przez całe życie.
 - Przypominam sobie kobietę z wykształceniem podstawowym, która bardzo długo nie pracowała lub zajmowała się tylko sprzątaniem. Podczas rozmowy okazało się jednak, że przez wiele lat opiekowała się osobą chorą w rodzinie. Kobieta ta myślała: "Cóż będę opowiadać o tym, że pielęgnowałam chorego dziadka...". Wydawało jej się to nieistotne - mówi psycholog. -Nie zdawała sobie sprawy z tego, że jej wiedza w zakresie pielęgnowania osób chorych mogła przewyższać tę, którą mają osoby, które dopiero co ukończyły szkołę pielęgniarską! Ponadto za jej doświadczeniem szło nie tylko wykonywanie różnych czynności np. robienia zastrzyków, ale także wypracowane cechy charakteru: cierpliwość i wyrozumiałość.
 Natomiast kobieta, która dawno temu była zatrudniona w księgowości, obawiała się, że po dłuższej przerwie nie poradzi sobie z pracą na komputerze. Nie przyszło jej do głowy, że znając tajniki księgowości, posiada umiejętności, z którymi komputer nie jest w stanie się zmierzyć - m.in. zdolność interpretacji danych.

Ściągawka z charakteru

 Warto zastanowić się też poważnie nad swoim charakterem. Czy jesteś ambitny, awanturniczy, błyskotliwy, lubiący ryzyko czy może raczej ciepły, łatwo się dostosowujący, drobiazgowy i konserwatywny? Lista cech charakteru, którą można otrzymać od doradcy zawodowego ma służyć jako ściągawka do nazywania rzeczy po imieniu. Często ludzie dopiero gdy mają czarno na białym wyszczególnione cechy, uświadamiają sobie, że je posiadają.
 Korzystne jest też sporządzenie listy umiejętności. Gdy robi się to w asyście doradcy, okazuje się zwykle, że jest ona znacznie bogatsza niż mogłoby się na początku wydawać. Znaczenie części z nich zwykle bagatelizujemy (zdolność do improwizacji, jednoczenia ludzi, kontroli sytuacji, obmyślania strategii, podejmowania gości itp.).
 Gdy bezrobotny przystępuje do pisania CV, nie powinien też zapominać, jak cennym źródłem wiedzy o nim może być rubryka: "zainteresowania". - Wiedza zdobyta dzięki nim może być znacznie szersza niż ta, która została wyniesione ze szkoły. Przykładowo działanie w klubach i stowarzyszeniach wymaga nie tylko aktywności, ale i zorganizowania. Świadczy też o pasji. Gra w szachy owocuje umiejętnością opracowywania strategii, przewidywania, ćwiczy cierpliwość - zauważa Małgorzata Nowak. - Pytając o doświadczenia zawodowe, tak naprawdę pracodawcy pytają o umiejętności.

Pieniądze to nie wszystko?

 Trzeba też mieć świadomość, co tak naprawdę liczy się dla nas w pracy. Jak ważne jest dobre wynagrodzenie? Bezpieczeństwo? Atmosfera? Awans? Możliwość rozwoju? Odpowiedzialność? Kontakt z ludźmi? Czas i miejsce pracy? Praca w zespole? Satysfakcja? Tworzenie? Podejmowanie decyzji? Odpowiedź na te pytania warto znać zanim wyślemy jakąkolwiek ofertę pracy, by po pierwsze - nie rozczarować samego siebie, decydując się na pracę, której tak naprawdę nie chcemy wykonywać oraz po drugie... by nie zawracać głowy pracodawcy.

Łaskawym okiem

 Gdy w grę wchodzi wybór zawodu, nie ma ani dobrych, ani złych decyzji. Są tylko właściwe albo niewłaściwe. Dlatego samoocenie nie powinna towarzyszyć druzgocąca krytyka własnej osoby. Trzeba przyglądać się sobie łaskawie, z szacunkiem i pobłażaniem.
 W błędzie jest osoba, która myśli, że decydując się na profesję lekarki, do której nie ma zamiłowania, porzucając tym samym marzenia o byciu pielęgniarką, postępuje właściwie, gdyż zyskuje w ten sposób większy prestiż i pieniądze. Człowiek powinien wykonywać zawód pozostający w zgodzie z jego zamiłowaniami i predyspozycjami. W przeciwnym wypadku zawsze będzie mu czegoś w życiu brakowało.
 O sukcesie w pracy decyduje bowiem nie tylko sama wiedza. W takim samym stopniu liczy się także osobowość. - Na tym polega urok tego świata, że różnimy się miedzy sobą i że każdy z nas może wybrać dla siebie taką dziedzinę, w której będzie się spełniał i w efekcie jego pracy inni ludzie będą zadowoleni - mówi Małgorzata Nowak.

Jak najwięcej informacji

 Podejmowanie decyzji zawodowych jest długotrwałym procesem. Trudno założyć, że po jednorazowej rozmowie z doradcą zawodowym człowiek dowie się, do uprawiania jakich zawodów jest predestynowany, a do jakich - nie. Na wybory tego typu trzeba dać sobie trochę czasu. - Chcemy naszym klientom pokazać, jaką pracę mogą wykonać, dążąc do samopoznania, aby te decyzje, które w rezultacie podejmą, były jak najbardziej trafne - mówi Małgorzata Nowak.
ALEKSANDRA NOWAK