Prof. Łuczyńska: Rak wcześnie wykryty to szansa na skuteczne leczenie

Zapobieganie jest kluczem do długiego, zdrowego życia. Każdy zna przecież przysłowie: lepiej zapobiegać niż leczyć, którego autorem jest Hipokrates. Nie ma chyba lepszej metody na wcielenie tych słów w życie niż badania profilaktyczne.
Prof. Elżbieta Łuczyńska:Badania profilaktyczne to podstawa wykrywania nowotworów we wczesnym stopniu zaawansowania, gdy są większe szanse na skuteczne, i co za tym idzie również mniej inwazyjne, leczenie. Wykonywanie regularnych badań profilaktycznych jest, obok zdrowego stylu życia (aktywności fizycznej, właściwej diety i unikania szkodliwych substancji), drugim koniecznym elementem dla uniknięcia poważnych powikłań różnorakich chorób. W Polsce istnieje kilka programów profilaktyki nowotworów, jak na przykład program wczesnego wykrywania raka piersi czy też raka jelita grubego.

Niestety, okazuje się jednak, że o komfort swojego życia wielu z nas nie dba. Z badań przeprowadzonych przez firmę ARC Rynek i Opinia wynika, że aż 56 procent Polaków korzysta z porad lekarza tylko wtedy, gdy coś im dolega.
To prawda, wielu z nas zaczyna się interesować swoim zdrowiem w momencie, kiedy zaczyna nam coś dolegać. W Polsce świadomość na temat konieczności wykonywania badań profilaktycznych jest jedną z najniższych w Europie. Z drugiej strony ta niska zgłaszalność wynika także z ograniczonej dostępności do lekarzy. Są tacy pacjenci, którzy uważają, że po co mają przeszkadzać i zajmować miejsce innym chorym, skoro nic im nie dolega? Niestety, w dużej części społeczeństwa panuje także przekonanie, że gdy zobaczą, np. że coś rośnie u nich na którejś z części ciała, to stwierdzają: może lepiej tego nie ruszać, bo jak ruszę to na pewno „zezłośliwieje”. I nadal unikają wizyty u lekarza. To nie jest jednak prawdą, że coś może „zezłośliwieć”. Jeśli coś jest złośliwe, to takim jest od początku i trzeba to jak najszybciej usunąć.

Po prostu boimy się zdiagnozowania choroby. Paraliżuje nas strach, zwłaszcza przed nowotworami.
Bo nowotwory kojarzą nam się ze śmiercią. Pacjent myśli: jak pójdę się zbadać, to jeszcze wyjdzie coś strasznego, więc może lepiej nie wiedzieć. To błąd. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych pozwala bowiem na rozpoczęcie leczenia we wczesnej fazie choroby, w której to leczenie może być bardziej skuteczne i mniej inwazyjne. W praktyce wciąż spotykam mnóstwo kobiet, które nawet po diagnozie mówią: Pani Doktor może lepiej tego nie ruszać, bo będzie gorzej? Zawsze staram się im tłumaczyć i prosić o zmianę zdania. Jako Państwo powinniśmy skupić się na edukowaniu, że rak to nie musi być wyrok, gdy w odpowiednim momencie będzie reakcja na to, co dzieje się z naszym organizmem.

Profilaktyka nabiera szczególnego znaczenia w wieku senioralnym. Po 60. roku życia wzrasta bowiem ryzyko zachorowania na raka jelita, który czasami rozwija się bez widocznych objawów…
Takie ryzyko wzrasta już w zasadzie po 50. roku życia. Niestety, jest tak jak Pani mówi – rak jelita w wielu wypadkach rozwija się bezobjawowo. Rośnie po cichu, aż do momentu, w którym nie zamknie światła jelita grubego i nie dojdzie do niedrożności. Wtedy, kiedy się to stanie, pacjent musi być operowany, ponieważ jest to stan zagrażający życiu. Dopiero na sali operacyjnej okazuje się, że jest to związane z nowotworem. W Polsce od lat jest realizowany program badań przesiewowych dla osób powyżej 50. roku życia oraz dla osób powyżej 40. roku życia, których krewni pierwszego stopnia mieli rozpoznany nowotwór jelita grubego.

I rzeczywiście się zgłaszają? Kolonoskopia kojarzy się przecież jako bardzo wstydliwe badanie…
Zgłaszalność na badania z zaproszeń faktycznie jest niska i wynosi około 20 proc. Strach i wstyd biorą górę jednak nad racjonalnością. Wśród pacjentów to badanie wzbudza mnóstwo negatywnych emocji, są przestraszeni zasłyszanymi opowieściami o bólu, cierpieniu i dyskomforcie. Zwykle po wykonaniu całej procedury okazuje się, że te obawy były przesadzone. Dysponujemy możliwościami przeprowadzenia kolonoskopii w znieczuleniu, pacjent jest wtedy stale monitorowany, jest więc bezpieczny, a stres zawsze lekarze starają się ograniczyć do minimum.

Gdy już o wstydzie mowa, to niestety, statystyki też mówią, że wśród polskich seniorek najczęściej pojawiające się nowotwory to rak piersi czy szyjki macicy, oraz trzonu macicy. A z reguły to właśnie starsze Panie obawiają się, że mammografia czy też cytologia oprócz tego, że mają skutki uboczne, to są również bolesne. Czy to prawda?
–Aby wykonać prawidłowy obraz mammograficzny, pierś musi być spłaszczona poprzez ściśnięcie między kasetą z filmem i plastikową sterylną płytą dociskową. To może być stresujące i powodować umiarkowaną bolesność, ale w żadnym stopniu nie zaszkodzi piersiom, natomiast jest bardzo ważne, by otrzymać właściwy obraz. Tylko mammografia potrafi wykryć wczesną postać raka, którego nie widać w badaniu USG. Natomiast nie jest to badanie nie do wytrzymania. Chyba bardziej chodzi o dyskomfort niż o ból.

Nie ma Pani dość powtarzania kobietom, żeby badały piersi?
Nie. Mówię o tym przy każdej okazji, bo wychodzę z założenia, że za każdym razem kiedy namawiam do badań, przy każdym wywiadzie o profilaktyce raka piersi jakaś część przekazu zostaje odbiorcy w głowie. I – mam nadzieję – kiełkuje.

Niestety, wciąż daleko nam do Skandynawii, gdzie dzięki regularnym badaniom profilaktycznym mieszkańcy tych krajów mogą pochwalić się najniższą umieralnością z powodu nowotworów. Nie rozumiem, dlaczego Szwedki robią systematycznie mammografię, mimo iż muszą za usługę zapłacić, a Polki nie zgłaszają się nawet na bezpłatne badanie?
Bo nasza świadomość jest o trzydzieści lat za Szwecją. U nas dopiero od kilku lat po kraju jeżdżą specjalne mammobusy, które zapraszają pacjentki na bezpłatne badania. Tam na ten pomysł ktoś wpadł około 30 lat temu. Obecnie w Szwecji już nie ma mammobusów, bo każda Szwedka wie, że badanie w miejsc stacjonarnym jest lepsze od badania w mammobusie i świadomie jedzie na badanie nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt kilometrów. U nas problemem jest też słaba kampania informująca o możliwości wykonania mammografii w danym ośrodku.

Profilaktyka to nie tylko wizyty u lekarza, ale także samobadanie. Jakie badania zarówno kobiety, jak i mężczyźni, powinni wykonywać samodzielnie, np. raz w miesiącu?
U kobiet jest to oczywiście badanie piersi. Takie samobadanie powinno się wykonywać w pozycji stojącej, przed lustrem z jedną ręką uniesioną za głowę. Z kolei drugą dłoń należy położyć na pierś i okrężnymi ruchami wykonywać badanie. Czasem moje pacjentki mówią, że nie badają piersi, bo mają tyle grudek, że nie potrafiłyby znaleźć żadnych zmian. Jeśli jednak będziemy się systematycznie badać, to będziemy znać te grudki, które mamy w piersiach, a w momencie kiedy się pojawi inna zmiana, to na pewno ją wyczujemy. Jeśli chodzi o mężczyzn, to powinni badać jądra.

Wszyscy, którzy jeżdżą samochodem, co roku muszą oddawać go na przegląd techniczny. Polacy to naród, który szczególnie dba o swoje samochody. Jeśli zatem zależy nam na tym, aby nasz samochód był w dobrym stanie, czy nie powinniśmy również w podobny sposób dbać o siebie? Czy właśnie badań profilaktycznych nie należy traktować jako takiego corocznego przeglądu technicznego?

– Zdecydowanie tak. Raz w roku powinniśmy zadbać także o gruntowny przegląd naszego organizmu. Powinniśmy wykonać podstawowe badanie morfologii krwi, oznaczyć poziom cholesterolu oraz elektrolitów, a także oznaczyć próby wątrobowe. Warto też zweryfikować poziom CRP, który jest wskaźnikiem stanu zapalnego toczącego się w organizmie. Mężczyźni powinni dodatkowo oznaczyć również stężenie PSA w surowicy krwi.