Przesłanie księdza Skargi

Piotr Skarga "Kazania sejmowe", Biały Kruk, Kraków 2013

Książka

Mowa o ks. Piotrze Skardze, nadwornym kaznodziei króla Zygmunta III Wazy, pierwszym rektorze Uniwersytetu Wileńskiego, wybitnej postaci polskiej historii XVI i XVII w. Jego słynne "Kazania sejmowe" wydane zostały właśnie w nowej, uwspółcześnionej wersji.

Kazania na rozpoczynający się sejm wygłaszane były zwykle przez królewskiego kaznodzieję lub spowiednika (czasem przez specjalnie wyznaczonego przez władcę duchownego) podczas ceremonialnego otwarcia obrad. Ich dodatkowym, a niekiedy faktycznym celem była prezentacja stanowiska dworu w ważnych kwestiach społecznych i politycznych mających być poruszonymi podczas obrad. "Kazania" Skargi powstały najprawdopodobniej pod wpływem sejmu warszawskiego trwającego od 10 lutego do 25 marca 1597 r., choć wiele wskazuje też na to, że złożyły się na nie wieloletnie przemyślenia i konkluzje autora - uważnego obserwatora krajowego życia politycznego.

Sejm z 1597 r. rzeczywiście mógł jednak mieć wpływ na Skargę. Jego obrady toczyły się bowiem wśród kłótni i sporów i ostatecznie zakończyły fiaskiem: nie uchwalono reform systemu parlamentarnego ani podatków na obronę kraju. W każdym razie osiem napisanych przez Skargę kazań sejmowych dołączonych zostało do drugiego wydania "Kazań na niedziele i święta" wydanych w Krakowie w 1597 r. Autor zawarł w nich analizę sytuacji Rzeczypospolitej ze szczególnym uwzględnieniem trawiących ją problemów.

Wymienił sześć najgroźniejszych chorób nękających Polskę, m.in.: kłótnie wewnętrzne, tolerowanie herezji, osłabienie władzy monarszej i złe prawa. Proponował też lekarstwa: odbudowę dwóch zasadniczych źródeł potęgi państwa, czyli wzmocnienie władzy monarchy i prymat Kościoła katolickiego w kwestiach wiary.

Ks. Piotr Skarga określany jest przez badaczy jako jeden z najwybitniejszych pisarzy polskiego renesansu. Nie da się jednak ukryć, że XVI-wieczna polszczyzna jego dzieł może być dziś nieco trudna w odbiorze. Dlatego w najnowszym wydaniu "Kazań" tekst został uwspółcześniony i przystosowany do wymogów dzisiejszego odbiorcy. Dokonał tego udanie szczeciński historyk, badacz sporów religijnych w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej dr Robert Kościelny.

Lektura pokazuje, że - wbrew pozorom - wskazania Skargi nadal są aktualne. Ot, choćby przekonanie, że wielkość elit wyraża się w gotowości poświęcenia się dla tych, którzy ich za elitę uważają. Albo że sprawujący władzę nie mają tego czynić w interesie własnym, lecz winni czuć powinność wobec ojczyzny. Rady są aktualne, pytanie jednak, czy współcześni politycy zechcą posłuchać przesłania księdza Skargi?