Przywilej czy przymus?

W Polsce pozwy z tytułu zmuszania pracownika do przejścia na emeryturę są rzadkością. Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie interweniuje obecnie tylko w jednej takiej sprawie.

Dotychczasowe orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nie napawa optymizmem. Rok temu podobna skarga, dotycząca przepisów obowiązujących w Hiszpanii, została załatwiona odmownie. Trybunał uznał, że Hiszpania nie łamie prawa unijnego, ponieważ nadrzędnym celem obowiązujących przepisów jest redukcja bezrobocia. Wysyłanie starszych pracowników na przymusowe emerytury pozwala zwolnić stanowiska pracy ich młodym następcom.
Czy w 2008 r. rozstrzygnięcie trybunału może być inne? Taką nadzieję ma organizacja non-profit Heyday - powołana dla Brytyjczyków planujących przejście na emeryturę, służąca im poradami prawnymi, doradztwem finansowym, a także zdrowotnym. Półtora roku temu w Wielkiej Brytanii weszły w życie unijne przepisy zabraniające dyskryminacji ze względu na wiek. Tymczasem przepisy nadal stanowią, że pracodawca może zmusić pracownika do przejścia na emeryturę, gdy ten osiągnie limit wieku. Zarówno Age Concern, jak i Heyday uważają, że te przepisy są ze sobą sprzeczne. W brytyjskich sądach pracy obecnie toczy się około 200 procesów z powodu dyskryminacji ze względu na wiek. Wszystkie zostały zawieszone w oczekiwaniu na wyrok TS.
W Polsce pracodawcy bardzo podobnie interpretują przepisy prawa pracy. Uważają, że osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego stanowi wystarczającą przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy. Jednak w naszym kraju pozwy z tytułu zmuszania pracownika do przejścia na emeryturę są rzadkością. Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie interweniuje obecnie tylko w jednej takiej sprawie. Dotyczy ona 60-letniej kobiety, pracownicy naukowej jednej z uczelni. Interpretacja przepisów w tym przypadku jest taka sama, jak w każdym innym, w którym pracownik zmuszany jest do zawodowego odpoczynku.
- Zróżnicowanie powszechnego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn uznawane jest jako przywilej dla pracownic, które mają prawo, wedle własnej oceny i wyboru, przejść na emeryturę o 5 lat wcześniej niż mężczyźni.__Przepisy ustawy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie dają żadnych podstaw prawnych pracodawcy do rozwiązania umowy o pracę z kobietą, która ukończyła 60 lat, w związku z osiągnięciem przez nią wieku emerytalnego, jeżeli tym dwóm przesłankom nie towarzyszy jakaś inna okoliczność uzasadniająca zwolnienie z pracy - wyjaśnia Ewa Staniszewska, zastępca okręgowego inspektora pracy w Krakowie. Przejście na emeryturę to prawo, a nie obowiązek.
Wygaśnięcie stosunku pracy tylko dlatego, że kobieta ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 - stanowi przejaw dyskryminacji w zatrudnieniu. - Taka wykładnia przepisów obowiązywała w Polsce także przed wejściem Polski do Unii Europejskiej, a teraz ten pogląd jest oczywisty - twierdzi zastępca OIP w Krakowie. Uzasadniając swoje stanowisko Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie przywołuje orzeczenia, np. Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2004 r. lub Trybunału Konstytucyjnego z 28 marca 2000 r. (i wcześniejsze z 24 września 1991 r.).
Okręgowy Inspektorat Pracy otrzymuje sygnały o istnieniu wewnątrzzakładowych regulacji ograniczających prawo do zatrudnienia, np. po osiągnięciu wieku emerytalnego. Są one sprzeczne z obowiązującymi przepisami, a dodatkowo wprowadzają pracowników w błąd.
W polskich realiach faktyczny (choć jak napisaliśmy wyżej niezgodny z przepisami) przymus emerytury raczej nie stanowi problemu. Pracownicy wyjątkowo dopominają się o możliwość dłuższego zatrudnienia. Najczęściej jest dokładnie odwrotnie - Polacy chcą jak najszybciej odejść na zawodowy odpoczynek. 72 proc. pytanych przez CBOS uznało, że wiek emerytalny powinien być niższy niż obecnie. Nic dziwnego, że mamy najniższy w UE wskaźnik aktywności zawodowej w grupie powyżej 50.r.ż. - 27 proc. (Finlandia ponad 50 proc.). i najniższy wiek przechodzenia na emeryturę - 58 lat.
Wkrótce może być jednak zupełnie inaczej. Od 2009 r. będą wypłacane emerytury według nowego systemu, który opiera się wyłącznie o indywidualne oszczędności na starość. Im więcej się zarabia i im dłużej się pracuje, tym świadczenie będzie wyższe. EP