Ratują polskie groby we Francji, Rumunii, a nawet w Afryce. Instytut Polonika: remonty i ocalanie pamięci

Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika nie tylko realizuje własne przedsięwzięcia, ale również wspiera merytorycznie i nadzoruje zadania beneficjentów programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego "Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą" oraz programu własnego Instytutu "Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą - Wolontariat".

Pośród przedsięwzięć konserwatorskich prowadzonych w tym roku przez Instytut Polonika jest np. renowacja podwójnego nagrobka Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Kniaziewicza - absolwentów słynnej Szkoły Rycerskiej, związanych z ustanowieniem Konstytucji 3 Maja. Grób ten znajduje się na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, nazywanym Panteonem Polskiej Emigracji. Dość skomplikowana realizacja, mająca na celu przywrócenie nagrobka do stanu sprzed poprzednich remontów, zakończy się w tym miesiącu. W ramach prac m.in. zdemontowano współczesne płyty marmurowe, pod którymi znajdowały się pierwotne płyty nakrywające, jak również wtórną okładzinę kamienną pozostałej powierzchni nagrobka. Wykonano fundament pod obramowanie nagrobka i podwyższono je, uczytelniając opaskę grobową, która znajdowała się wcześniej poniżej poziomu chodnika co powodowało zalewanie grobu.

W tym roku Instytut Polonika podjął się także renowacji grobów powstańców listopadowych na trzech innych francuskich cmentarzach w Bretanii i Normandii (Misericorde w Nantes - nagrobek Leopolda Guckiego; Machecoul koło Nantes - nagrobek Józefa Obalskiego oraz w Trouville-Sur-Mer - nagrobek Ludwika Jana Celińskiego).

Na Ukrainie, na lwowskim cmentarzu Łyczakowskim w tym roku zapoczątkowana została konserwacja kaplicy rodziny Jaworskich. To już czwarta, po kaplicy Barczewskich, Krzyżanowskich i Dunin-Borkowskich tak duża i niezwykle wymagająca renowacja. W tym roku zakończą się także prace przy nagrobku Henryka Mosinga - polskiego lekarza, epidemiologa, współpracownika prof. Rudolfa Weigla w badaniach nad szczepionką przeciw tyfusowi.

- Henryk Mosing nie wyjechał ze Lwowa po wojnie i potajemnie został wyświęcony na kapłana przez kardynała bł. Stefana Wyszyńskiego - zwraca uwagę Lukrecja Jaszewska, rzecznik prasowy Instytutu Polonika.

Na cmentarzu Bazyliańskim w Krzemieńcu (również Ukraina) kontynuowany jest wieloletni program konserwacji nagrobków rozpoczęty przez Instytut Polonika w 2018 roku. Ta wyjątkowa i niezwykła nekropolia powstała ok. 1760 r. i do 1891 roku była miejscem pochówku wielu Polaków, w tym profesorów Gimnazjum Wołyńskiego, późniejszego Liceum Krzemienieckiego. Do tej pory w ramach programu "Ochrona" udało się wykonać prace przy 16 grobach.

Kolejna ważna nekropolia w Ukrainie to cmentarz chrześcijański w Czerniowcach. Tutaj, pomimo trwającej wojny, kontynuowane są prace zainicjowane przez Instytut Polonika w 2021 roku. Cmentarz został założony w latach 60. XIX w., jednak pierwsze pochówki na jego terenie datowane są na początek XX wieku. Ze względu na duże znaczenie historyczne oraz wysoką wartość artystyczną znajdujących się tam obiektów, jest to ważne miejsce z polskimi śladami. W tym roku prowadzone są prace przy trzech nagrobkach: Tekli Simonowiczowej (1800-1873) z domu Krzysztofowicz, Łazara Michałowicza (zm. 1840) oraz ks. Kajetana Kasprowicza (1854-1909) - duchownego katolickiego obrządku ormiańskiego. Ks. Kajetan Kasprowicz angażował się w działalność dobroczynną i patriotyczną mieszkającej na Bukowinie ludności polskiej. Był jednym z założycieli Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi i Głuchoniemymi.

- Oprócz prac konserwatorskich stricte związanych z nagrobkami Instytut Polonika w tym roku podjął się także przeprowadzenia inwentaryzacji drzewostanu cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie (ok. 40 ha) i cmentarza rzymskokatolickiego w Drohobyczu. Projekt ma na celu m.in. oznaczenie gatunków drzew, opis ich stanu zdrowotnego, pomiary parametrów dendrologicznych czy opracowanie szczegółowej mapy inwentaryzacji drzew z naniesieniem obiektów na mapę geodezyjną. Te działania związane są z zapewnieniem właściwej opieki nad cennymi zespołami zabytkowymi jakimi są wspomniane cmentarze we Lwowie i Drohobyczu - tłumaczy Lukrecja Jaszewska.

Na Łotwie od 2021 r. Instytut Polonika obejmuje stałą opieką konserwatorską cmentarz św. Michała w Rydze. Utworzony w 1879 r., jest miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Łotwy osób polskiego pochodzenia. W 2023 r. podjęto prace przy trzech obiektach: nagrobku Kazimierza Węcławowicza, Józefa i Karoliny Michalskich oraz rodziny Stankiewiczów. Zajęto się stabilizacją i właściwą ekspozycją tych obiektów, przywracane im będą wartości estetyczne, wykonane zostaną rekonstrukcje zdegradowanych bądź brakujących elementów. Zakończenie prac planowane jest na koniec roku 2023.

Jeśli chodzi o program dotacyjny Instytutu Polonika "Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą - Wolontariat", jego beneficjenci przeprowadzili prace na 40 cmentarzach w różnych krajach świata - m.in. na Ukrainie, w Gruzji, Rumunii, Wielkiej Brytanii, a nawet w Afryce.

- Program wspiera zaangażowanie społeczne w ochronę materialnych elementów polskiego dziedzictwa kulturowego pozostającego poza granicami kraju. Chodzi nie tylko o obszar historycznej Rzeczypospolitej w jej granicach z 1772 r., lecz także prowadzenie działań związanych z ochroną i rewaloryzacją spuścizny kulturowej powstałej na emigracji. Wolontariackie prace porządkowe, praktyki terenowe, inwentaryzacja polskich śladów na cmentarzach to główne (choć nie jedyne) działania, które są obecnie realizowane w ramach programu "Wolontariat" - wyjaśnia Instytut Polonika.

Dzięki pracy wolontariuszy z Polski i pomocy lokalnych społeczności oraz ich zaangażowaniu udało się ocalić od zapomnienia mogiły Polaków znajdujące się na odległych cmentarzach położnych w rumuńskich wsiach Wikszany i Kaczyka, a także na Zaolziu w Czechach czy w mołdawskiej wsi Styrcza. W samej tylko Ukrainie przeprowadzono prace na 23 cmentarzach, w 20 miejscowościach.

Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA jest wyspecjalizowaną, państwową instytucją kultury powołaną w 2017 roku przez ministra kultury prof. Piotra Glińskiego. Instytut prowadzi projekty o charakterze konserwatorskim, naukowo-badawczym, edukacyjnym i popularyzatorskim. Dzięki nim zachowywane są materialne świadectwa naszych dziejów, przywracana jest pamięć o ważnych dla współczesnych Polaków osobach oraz istotnych faktach historycznych.

Czy Unia Europejska stanie się jednolitym państwem?