Spółki kreujące postęp biologiczny w rolnictwie

fot. Kurier Galicyjski

Spółki te ze względu na wiodący kierunek hodowli i rodzaj prowadzonych prac hodowlanych dzieli się na trzy grupy: hodowli roślin rolniczych i ogrodniczych, hodowli zwierząt gospodarskich oraz hodowli koni i stad ogierów. Tych pierwszych jest 15, drugich – 21, trzecich również – 21. Spółki te gospodarują na areale 118 tys. ha oraz zatrudniają 5 500 osób. Zgodnie z ustawą z 20 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa ANR posiada 100 proc. akcji i udziałów w spółkach nabytych przez Agencję, jako mienie Skarbu Państwa. Zbycie udziałów w tych spółkach wymaga zgody Rady Ministrów.
Podstawowym celem działalności spółek strategicznych ANR jest prowadzenie hodowli twórczej i zachowawczej roślin uprawnych, właściwa realizacja programów hodowlanych, kreowanie postępu biologicznego dla jak najpełniejszego zaspokojenia potrzeb polskiego rolnictwa i sprostania konkurencji oraz współuczestnictwa w rynku globalnym.

Stadnina Liski w powiecie Bartoszyckim
W rozwoju nowoczesnego rolnictwa coraz większą rolę odgrywa postęp biologiczny, który jest obecnie uważany za najważniejszy czynnik oddziałujący na wzrost efektywności ekonomicznej rolnictwa, zarówno z punktu widzenia ilości, jak i jakości produktów rolnych. W Polsce główną rolę w kreowaniu i upowszechnianiu postępu biologicznego odgrywają spółki ANR, które dysponują cennym materiałem genetycznym roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich. Stanowi on bazę tego postępu, który w postaci nowych odmian roślin oraz kolejnych pokoleń zwierząt hodowlanych jest dostępny dla krajowego rolnictwa. Spółki te oferują wysokiej wartości materiał hodowlany i nasienny, a także know-how w zakresie prowadzonych prac hodowlanych. Należy podkreślić ścisłą współpracę spółek z placówkami naukowo-badawczymi, tj. uczelniami i instytutami.
W zakresie hodowli roślin spółki Agencji prowadzą zarówno hodowlę twórczą, jak i hodowlę zachowawczą. W spółkach hodowli roślin ogrodniczych zgrupowany jest najcenniejszy materiał genetyczny warzyw, kwiatów i roślin ozdobnych, zaś w spółkach hodowli roślin rolniczych najcenniejszy materiał genetyczny zbóż, roślin strączkowych i motylkowych, traw, buraka cukrowego, buraka pastewnego i ziemniaka.
W 2008 roku w spółkach hodowli roślin ogrodniczych hodowla twórcza prowadzona była w 17 taksonach, a do rejestru odmian wpisano 20 odmian, zaś w hodowli roślin rolniczych w 25 taksonach, jednocześnie do rejestru wpisano 30 odmian. W badaniach przedrejestrowych znajdowało się ogółem 176 rodów (w tym 37 rodów roślin warzywnych). Ogółem hodowla zachowawcza prowadzona była w 2008 roku dla 41 taksonów roślin warzywnych i 46 taksonów roślin rolniczych. Własnością tych Spółek były 322 odmiany roślin rolniczych  i 460 odmian roślin warzywnych. Ogółem za granicą zarejestrowano 203 odmiany w 45 gatunkach.
Spółki hodowli roślin rolniczych i ogrodniczych**w pełni realizują założone i zatwierdzone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi programy hodowlane. Rejestrują nowe, cenne gospodarczo genotypy, realizują szerokie programy badawcze i doświadczalne potencjalnych kandydatów na odmiany w kraju i za granicą. Generalnie spółki są w posiadaniu odmian wnoszących do produkcji szerokie spektrum plonotwórcze i jakościowe większości gatunków roślin rolniczych i ogrodniczych. Bezcennym dobrem spółek jest materiał hodowlany w nich zgromadzony, jego bioróżnorodność, a nadto dobra i wyspecjalizowana kadra hodowców oraz rozwinięte zaplecze badawczo-hodowlane. Spółki ANR w dalszym ciągu odgrywają dominującą rolę w hodowli roślin w Polsce, a potwierdza to fakt, że posiadają 56 proc. odmian roślin rolniczych i 74 proc. odmian roślin warzywnych, pochodzących z krajowej hodowli wpisanych w Rejestrze Odmian. Natomiast udział odmian spółek ANR we wszystkich odmianach wpisanych do Rejestru Odmian wynosi 37 proc. (rośliny rolnicze 30 proc. i warzywne 45 proc.). Jest on mniejszy niż na początku lat 90. XX wieku, a główną przyczyną jego spadku jest rosnąca aktywność rejestracyjna hodowli zagranicznych.
Sytuacja w wynikach hodowli poszczególnych gatunków jest bardzo zróżnicowana. Jednak w najważniejszych gospodarczo gatunkach roślin uprawnych (szczególnie w zbożach – 42 proc. odmian krajowego rejestru) spółki ANR osiągają duże sukcesy hodowlane i mają znaczący udział w rynku. Podstawowym celem pracy hodowlanej w spółkach Agencji, w zakresie hodowli zwierząt jest produkcja materiału zarodowego dla doskonalenia populacji masowej zwierząt gospodarskich. W stadach zarodowych ANR doskonalenie zwierząt prowadzone jest w oparciu o krajowe programy genetycznego doskonalenia w zakresie hodowli i rozwoju bydła mlecznego, hybrydyzacji trzody chlewnej, prób dzielności i rozrodu koni oraz doskonalenia użytkowości mięsnej owiec. Rola i znaczenie spółek w realizacji wyżej wymienionych programów, ze względu na wysoki potencjał genetyczny utrzymywanych zwierząt, jest bardzo duża, szczególnie w hodowli bydła mlecznego oraz koni.
Spółki ANR dysponują zasobem genetycznym w postaci rodzimych odmian i ras zwierząt dostosowanych do miejscowych warunków glebowych i klimatycznych. Posiadanie tych zasobów stwarza warunki dla stabilizacji cen nośników postępu na rynku krajowym oraz zabezpiecza potrzeby polskiego rolnictwa w przypadku wystąpienia niekorzystnych zjawisk w skali międzynarodowej. Hodowla bydła mlecznego jest jednym z najważniejszych kierunków hodowli w spółkach ANR.**Na koniec 2008 r. stan krów**w oborach, należących do Agencji wynosił 25 148 sztuk. Osiągnięto średnią wydajność 9090 kg mleka, 363 kg tłuszczu i 305 kg białka, przy zawartości 4,0 proc. tłuszczu i 3,34 proc. białka, która była wyższa od krajowej populacji krów ocenianych o 2 273 kg mleka, 81 kg tłuszczu i 77 kg białka. Najlepsze obory spółek Agencji uzyskują wydajności powyżej 10 000 kg, a nawet 11 000 kg mleka. Populacja krów w stadach spółek ANR stanowi 4,4 proc. Krów, będących pod kontrolą użytkowości w kraju. Od tej stosunkowo małej populacji krów pochodzi jednak prawie połowa męskiego materiału hodowlanego, sprzedanego na potrzeby krajowego programu genetycznego doskonalenia bydła mlecznego. Najbardziej istotnym wskaźnikiem, charakteryzującym potencjał genetyczny stada, jest liczba buhajów dopuszczonych do rozrodu. Wg listy rankingowej, zatwierdzonej przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w lutym 2009 r., do inseminacji w rasie czarno-białej dopuszczono 53 buhaje hodowli krajowej, z czego 20 sztuk, tj. 37,7 proc. wyhodowano w spółkach ANR. W spółkach Agencji znajduje się 689 matek buhajów to jest 52 proc. zakwalifikowanych do kojarzeń indywidualnych krów w kraju. Buhaje hodowlane ze stad Agencji stanowiły 45 proc. wszystkich buhajów, zakupionych do Stacji Hodowli i Unasienniania Zwierząt. Dane te wskazują na bardzo duże znaczenie tych stad dla programu doskonalenia bydła mlecznego. Celem programu doskonalenia trzody chlewnej w chlewniach Agencji jest dostarczanie hodowli terenowej najlepszego materiału reprodukcyjnego. Prowadzony jest m.in. program hybrydyzacji umożliwiający hodowcom zakup mieszańców, knurków i loszek w odpowiednich zestawach genotypowych. W 2008 r. spółki Agencji posiadały 899 macior objętych oceną. W stadach Agencji hodowane są wszystkie rasy świń wykorzystywane w programie doskonalenia, tj.: wielka biała polska, polska biała zwisłoucha, duroc, hampshire i  pietrain. Hodowla świń prowadzona jest w 5 spółkach. Są to chlewnie duże, liczące średnio 173 maciory, co w warunkach polskich ma istotne znaczenie, gdyż zwiększa skuteczność pracy hodowlanej. Potwierdzeniem wartości genetycznej stad jest bardzo dobra mięsność tuczników pochodzących z tych hodowli. Spółki uzyskują mięsność tuczników na poziomie 55–60 proc. Z tych względów zapotrzebowanie na materiał hodowlany ze spółek Agencji jest duże. W 2008 r. sprzedaż materiału hodowlanego wyniosła: 448 knurków i 2057 loszek. **
Aktualnie hodowla owiec i produkcja owczarska prowadzona jest w 7 spółkach ANR. W 2008 r. stan matek owczych w spółkach Agencji wynosił 2 095 szt., co stanowi ok. 2,7 proc. pogłowia matek ocenianych w kraju. Hodowanych jest 5 ras owiec, z czego najbardziej liczną rasą jest merynos polski – 1 558 matek. Zainteresowanie hodowlą owiec w kraju jest niewielkie, w rezultacie popyt na zwierzęta hodowlane jest bardzo mały.
Hodowla koni w stadninach prowadzona była z uwzględnieniem założeń programu wykorzystywania zasobów genetycznych stad zarodowych ANR dla doskonalenia krajowej populacji koni. Liczba klaczy matek w stadninach ANR w roku 2008 wynosiła 1294. Spółki ANR hodują 9 ras koni: 4 spółki prowadzą hodowlę koni pełnej krwi angielskiej, a 3 spółki hoduje konie czystej krwi arabskiej. Ich zadaniem jest dostarczanie koni czystorasowych, wykorzystywanych również w hodowli koni półkrwi. Głównym zadaniem spółek, hodujących konie półkrwi tj. rasy małopolskiej, wielkopolskiej, szlachetnej półkrwi i śląskiej oraz rasy polski koń zimnokrwisty, jest zabezpieczenie ogierów dla Stad Ogierów. Rola stadnin w całym systemie organizacji krajowej hodowli koni jest bardzo istotna, gdyż tam właśnie produkowany jest najlepszy materiał genetyczny. W stadninach utrzymywane jest tylko ok. 4 proc. stanu klaczy, wpisanych do ksiąg hodowlanych, ale produkują one ponad 70 proc. ogierów ras szlachetnych, zakupywanych przez stada ogierów. W roku 2008 Stada Ogierów utrzymywały 805 ogierów-reproduktorów. Średnia pokrytych klaczy, przypadających na ogiera w ostatnim roku zmniejszyła się do 14,2 sztuk. W 4 spółkach prowadzona jest hodowla ras zachowawczych: konika polskiego i konia huculskiego. Spółka SKH Gładyszów Sp. z o.o. – hodująca konie huculskie posiada najlepsze stado tej rasy w Europie. W SO Sieraków Sp. o.o., SK Dobrzyniewo Sp. z o.o. oraz PHR Tulce Sp. z o.o. (Kobylniki) prowadzona jest hodowla konika polskiego.
Warto odnotować, że hodowla koni czystej krwi arabskiej wciąż jest zaliczana do najlepszych w świecie. Ceny koni na dorocznej aukcji w Janowie Podlaskim osiągają rekordowy poziom i stanowią swoisty wyznacznik cen światowych. Spośród ras regionalnych konie małopolskie i angloarabskie reprezentują najlepszy poziom hodowlany. Świadczą o tym dobre średnie ceny, uzyskane za sprzedane konie.
Utrzymanie i rozwój krajowej hodowli twórczej roślin i zwierząt wynika z potrzeby zapewnienia polskiemu rolnictwu dostępu do materiału nasiennego roślin i materiału zarodowego zwierząt o cechach odpowiadających regionalnym warunkom. Prowadzenie własnych, krajowych programów hodowlanych ma znaczenie strategiczne dla polskiego rolnictwa ponieważ uniezależnia od ewentualnych chorób czy epidemii w innych krajach, jak również pozwala realizować własne cele hodowlane, które nie zawsze są zbieżne z celami zagranicznych firm hodowlanych oraz gwarantuje bezpieczeństwo żywnościowe kraju i stabilizację cen materiału nasiennego i zarodowego.
Agencja Nieruchomości Rolnych realizując nałożone zadania właścicielskie w latach 2001– 2008 przekazała spółkom hodowlanym wsparcie w postaci aportów nieruchomości i wkładów pieniężnych o wartości 366 374,7 tys. zł, z czego 274 328,0 tys. zł (74,9 proc.) w postaci dopłat do kapitału przeznaczone było na realizację zadań inwestycyjnych, a tym samym wsparcie działań restrukturyzacyjnych w spółkach. Kwota blisko 275 mln zł w głównej mierze pozwoliła na znaczne przyspieszenie działań inwestycyjnych prowadzonych w działach hodowlanych i produkcyjnych.
Rok 2008 był pierwszym „w pełni rynkowym zderzeniem konkurencyjnym” dla spółek hodowlanych, nadzorowanych przez ANR. Należy tu zaznaczyć, że wynegocjowany okres dostosowawczy (okres przejściowy od 1 maja 2004 do 30 kwietnia 2007) zaowocował ponadprzeciętnymi wynikami finansowymi i przyspieszeniem realizacji w spółkach zadań inwestycyjnych, mających na celu z jednej strony dostosowanie do nowych wymogów nałożonych na przedsiębiorstwa rolne, a z drugiej zaś przygotowanie do konkurowania na poszerzonym rynku unijnym. Za sukces tego okresu można uznać przygotowanie się spółek w zakresie nowoczesnego zaplecza hodowlano-produkcyjnego, które nie tylko spełnia wymogi europejskie, ale i pozwala na dalszy rozwój przedsiębiorstw i kontynuację programów hodowlanych. Dla wzmocnienia pozycji polskiej hodowli przygotowano i aktualnie realizowany jest program restrukturyzacji, polegający na tworzeniu poprzez inkorporację niektórych spółek i stworzenie silnych organizmów gospodarczych.
Spółki ANR, będące w Polsce głównym nośnikiem postępu biologicznego w rolnictwie zapraszają wszystkie podmioty gospodarcze z sektora rolnego do nawiązania współpracy.
Oferują bowiem wysokiej wartości materiał hodowlany i nasienny, a także _know-how _w zakresie prowadzonych prac hodowlanych, umożliwiający rozwój nowoczesnego i efektywnego rolnictwa.