Chaty i parowozy

Skład z parowozem U45.9 z 1916 roku w pobliżu punktu końcowego trasy Fot. autor

SŁOWACJA. Muzeum Wsi Kysuckiej w Vychylovce

Bodźcem do założenia - w 1974 r. - jednego z największych skansenów na Słowacji, była budowa zapory w Novej Bystricy. W nowopowstałym jeziorze miały zniknąć wsie Riečnica i Harvelka...

W malowniczą dolinę potoku Chmura przeniesiono i pięknie wkomponowano 34 zabytki ludowej architektury i techniki - chaty, stodoły, stajnie, owczarnie, a także kaplicę, karczmę, młyn i tartak. Rozrzucone na polanach i pod lasem stare drewniane domy wyglądają tak, jakby stały tu od zawsze. Aż trudno uwierzyć, że wszystko zostało zaprojektowane na desce kreślarskiej!

Tradycyjnie w centrum miejscowości znajdziemy urokliwy kościółek, właściwie kapliczkę poświęconą Matce Bożej Różańcowej, wzniesioną w I ćwierci XIX stulecia. Przeniesiono ją tu ze Zborova nad Bystricą. Obok znajduje się mały cmentarz. Oczywiście w żadnej szanującej się wsi nie mogło zabraknąć i czegoś dla ciała - drewniana karczma z Kornej jak przed wiekiem zaprasza spragnionych i głodnych.

Spacer zaprowadzi nas także do gospodarstw pochodzących z zatopionej przez wody zbiornika Riečnicy, i jej przysiółków - Do Potoka i Rybovia. Warto zwrócić uwagę na wybudowany w 1834 r. dom wójta Adama Poništa z towarzyszącymi mu stodołą i owczarnią oraz sąsiednie zabudowania z przysiółka Do Potoka. Odpoczywając wśród starych góralskich chat, pod wysokimi świerkami, czujemy się jak na górskiej wycieczce.

Najczęściej fotografowanym obiektem skansenu jest piękny młyn - wraz z tartakiem - pochodzący z Klubiny. Jego spore rozmiary i zastosowany do budowy pruski mur nie kojarzą się może z beskidzkimi krajobrazami, jednak górska wieś już przed ponad wiekiem żyła przecież nie tylko z rolnictwa.

To właśnie gospodarka leśna miała wielkie znaczenie dla rozwoju doliny Chmúry i to jej zawdzięczamy najbardziej unikatowy - i to na skalę międzynarodową - zabytek Vychylovki: kolejkę leśną. Jest ona jedną z niewielu - jakie zachowały się do naszych czasów - z istniejących jeszcze kilkadziesiąt lat temu w różnych częściach Karpat wąskotorowych sieci służących do wywozu drewna z często bardzo oddalonych od skupisk ludzkich kompleksów leśnych. W szczytowym okresie ich rozwoju, na początku lat 20. na samej Słowacji istniało 40 takich kolei o łącznej długości 750 km! Do dziś dotrwały tylko nieliczne krótkie odcinki, na których prowadzi się wyłącznie ruch turystyczny.

Tak jest i w Vychylovce. Tutejsza kolejka ma jednak wyjątkowy charakter. Powstała w 1926 r., łącząc - wybudowane w latach 1915-1918 - odcinki Kysuckiej Kolei Leśnej o rozstawie 760 mm z Oščadnicy do Chmúry koło Vychylovki i linii orawskiej z Oravskej Lesnej do Lokca. W ten sposób istniejąca po orawskiej stronie linia uzyskać miała - przez odcinek kysucki - połączenie z koleją normalnotorową w Oščadnicy, dotąd bowiem drewno z platform musiano przeładowywać na tratwy spławiające go Białą Orawą w kierunku doliny Wagu.
Budowa połączenia Chmúry z Lokcem nie była jednak prosta. Po drodze należało bowiem pokonać przełęcz Beskid oddzielającą Kysuce od Orawy. Brak miejsca uniemożliwiał budowę serpentyn. Zastosowano więc unikatowy system tzw. zwrotów. Polega on na tym, że lokomotywa kilka razy zmienia kierunek jazdy raz ciągnąc, a raz pchając skład. Na liczącym 5 km odcinku ze stacji Chmura do przełęczy Beskid zastosowano pięć takich zwrotów, dzięki czemu udało się pokonać różnicę poziomów wynoszącą 217 m. Połączona w ten sposób Kycucko-Orawska Kolej Leśna miała 61 km długości, a wraz z odgałęzieniami liczyła aż 110 km.

Niestety, wraz z rozwojem transportu samochodowego złote lata wąskotorówki skończyły się. W 1969 r. jej linie zlikwidowano, pozostawiając tylko 8-kilometrowy fragment Chmúra - Tanek, na którym znajduje się unikatowy system zwrotów. Został on ogłoszony Narodowym Zabytkiem Kultury Słowacji, ponieważ jest jednym z niewielu zachowanych na świecie rozwiązań tego typu stosowanych na kolejach górskich.

Wraz z powstaniem skansenu Muzeum Wsi Kysuckiej zaopiekowało się również zabytkową koleją, odbudowując dolinny odcinek Chmúra - Kubátkovia. Dzięki staraniom pasjonatów techniki możemy dziś cieszyć się wycieczkami czynnym parowozem z początku wieku na odcinku z Kubátkovej do pierwszego zwrotu. Dalsza część trasy istnieje, a miłośnicy kolei obiecują, że nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa i już niedługo będziemy znów mogli wspiąć się sapiącym parowozem aż na przełęcz Beskid.

Jakub Taczanowski

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Dojazd do Vychylovki z Krakowa:

- koleją: pociągiem jadącym do Żyliny do Czadcy, skąd kursują autobusy linii 502411 SAD Żylina do Vychylovki. Należy wysiąść na przystanku Nova Bystrica Vychylovka skansen. Rozkład jazdy autobusów na stronie internetowej: http://portal.cp.sk

- samochodem drogą E77 przez Chyżne do Tvrdošína, skąd drogą 520 przez Oravską Lesną w kierunku Czadcy do Novej Bystricy. Skręt do skansenu i kolejki leśnej jest dobrze oznakowany.

Muzeum Wsi Kysuckiej

Múzeum kysuckej dediny

023 05 Nová Bystrica - Vychylovka

Tel.: + 421 41 43 97 350, kasa skansenu i kolejki leśnej + 421 41 43 97 219

Fax: + 421 41 43 35 290

E-mail:

skansen: [email protected]

kolejka leśna: [email protected]

Internet: www.kysuckemuzeum.sk

Godziny otwarcia skansenu:

poniedziałek - piątek w godz. 9-17

sobota - niedziela w godz. 9-18

Kolejka leśna jest czynna codziennie od 1 maja do 31 października.

Odjazdy ze stacji Skansen: 9.15, 10.30, 11.30, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00 i 17.00 (ten ostatni tylko w soboty i niedziele do końca września).