Gdyby Jowisz był gwiazdą...

Wysyła własne promieniowanie, którego energia przekracza ponaddwukrotnie ilość energii otrzymywanej ze Słońca

Jednak nie tylko wymiary i masa wyróżniają tę planetę. Jowisz sam w sobie stanowi świat, jaki trudno nam sobie wyobrazić. Otoczony rojem szesnastu księżyców, z których jeden jest większy od Merkurego, przypomina miniaturowy układ planetarny. Jowisz różni się zasadniczo od planet tzw. grupy ziemskiej. Wiele cech upodabnia go bardziej do gwiazdy niż do planety. Podobnie, jak gwiazdy, wysyła własne promieniowanie, którego energia przekracza ponaddwukrotnie ilość energii otrzymywanej ze Słońca. Chociaż jest to promieniowanie długofalowe, termiczne i radiowe, nie różni się zasadniczo od promieniowania gwiazd. W tej sytuacji fakt, że świeci odbitym światłem słonecznym nie jest zasadniczym argumentem na rzecz planetarnej natury tego globu.
Jeśli chodzi o skład chemiczny, to w dostępnych obserwacjom górnych warstwach tworzących atmosferę wykryto aż 82 proc. wodoru, 17 proc. helu, trochę amoniaku, metanu i innych związków. Ogromna przewaga wodoru nad innymi pierwiastkami oraz spora zawartość helu, to charakterystyczne cechy gwiazd.
\\\
Obserwując Jowisza przez teleskop zauważymy, że jego widoczna powierzchnia pokryta jest szeregiem równoległych, na przemian jasnych i ciemnych formacji ułożonych równoleżnikowo. Jasne pasma tradycyjnie nazywane są strefami, a ciemne - pasami. Strefy mają kolor biały lub jasnożółty, pasy cechują różne odcienie czerwieni i brązu. Obserwacje i pomiary wykonane przez próbniki Pioneer 10 i 11 wykazały, że jasne strefy są chłodniejsze, muszą więc znajdować się wyżej w atmosferze niż pasy. Strefy stanowią zatem obszary, w których ciepłe gazy się wznoszą, by następnie, po ochłodzeniu, opaść w przyległych pasach.
Atmosferę Jowisza cechuje duża dynamika. Wiatry osiągają tu gigantyczne prędkości rzędu kilkuset kilometrów na godzinę; zachodzące tu burzliwe przepływy powodują powstawanie licznych wirów i pętli. Na uwagę zasługuje Wielka Czerwona Plama, twór niezwykle stabilny, który po raz pierwszy dostrzegł w roku 1664 Robert Hooke, następnie opisał Gian Domenico Cassini. Owa Plama ma kształt owala o długości około 40 000 km i szerokości 14 000 km. Utworzyła się ona na południowej półkuli planety i przetrwała ponad 300 lat, choć niekiedy nieznacznie zmieniały się jej wymiary i kolory. Według najnowszych danych, otrzymanych dzięki sondom Pioneer 10 i 11 oraz Voyager 1 i 2. Wielka Czerwona Plama jest gigantycznym wirem (antycyklonem) w atmosferze planety, kilka kilometrów nad górną warstwą obłoków.
Innymi stabilnymi obiektami w atmosferze Jowisza są trzy białe owale, leżące w południowej strefie umiarkowanej. W roku 1972 na półkuli północnej zaobserwowano małą czerwoną plamę, która istniała jednak tylko dwa lata.
W obszarze równikowym zaobserwować można pióropusze - jasne, faliste formacje obłoczne. Ich występowanie świadczy o konwekcji i silnych ruchach pionowych w atmosferze.
\\\
Na podstawie posiadanych informacji opracowano model planety. Stwierdzono, że górna warstwa obłoków w strefach składa się z kryształków amoniaku, co tłumaczy ich białe zabarwienie. Obłoki w pasach znajdują się niżej, w strefie prądów zstępujących. W tym obszarze występują różne związki barwne, głównie wodorosiarczek amonu. Stąd bierze się ogromne bogactwo kolorów. Jeszcze niżej znajduje się kolejna warstwa chmur, utworzona z kryształków lodowych, pod nią zaś warstwa złożona z kropel wody, zawierających prawdopodobnie rozpuszczony amoniak.
W atmosferze Jowisza zachodzą silne wyładowania elektryczne, niekiedy obserwuje się całe pęki błyskawic.
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, Jowisz nie ma stałej powierzchni. Jego atmosfera w sposób ciągły przechodzi w ciecz, tworzącą glob planetarny. Owo "przejście" znajduje się 1000 km poniżej zewnętrznej warstwy chmur. Zaczyna się tam wszechocean gorącego, ciekłego wodoru w postaci cząsteczkowej. Ciśnienie u spodu atmosfery jest gigantyczne, wynosi tysiące atmosfer, zaś temperatura sięga 2000 stopni Celsjusza. W tych warunkach prawdopodobnie skrapla się hel i na powierzchnię wodorowego oceanu pada "deszcz helowy". Grubość warstwy ciekłego wodoru cząsteczkowego ocenia się na około 25 tysięcy km. Pod nią znajduje się prawdopodobnie warstwa ciekłego wodoru metalicznego, przewodzącego prąd elektryczny. Tłumaczyłoby to istnienie potężnego pola magnetycznego planety. Jowisz, jak wykazały pomiary, ma największą magnetosferę spośród wszystkich planet Układu Słonecznego. W centrum planety przypuszczalnie znajduje się niewielkie stosunkowo jądro krzemianowo-żelazne, otoczone płynną mieszaniną wody, metanu i amoniaku.
\\\*
Największa planeta naszego Układu wykonuje ruch obrotowy wokół osi, na równiku okres obrotu jest krótszy i wynosi 9 godz. 50,5 min, na większych szerokościach wynosi on 9 godz. 55,5 min.
Rozstrzygnięcie problemu, czy Jowisz jest wielką planetą, czy małą gwiazdą, to zadanie dla teoretyków. Wiadomo jednak, że gdyby był trochę większy, przekroczyłby tzw. masę krytyczną, przez co na pewno stałby się gwiazdą. Nastąpiłby wtedy zapłon syntezy termojądrowej w jego wnętrzu. Na naszym niebie pojawiłoby się drugie, małe "słoneczko", które w pewnych okresach świeciłoby w nocy, w innych w dzień razem ze Słońcem. Z pewnością miałoby to wpływ na ewolucję Ziemi i innych planet.
ADAM MARTYNIEC