Małopolska rozproszona

Wzrósł standard życia mieszkańców Małopolski, rozpoczęto prace nad planami ochrony obszarów cennych przyrodniczo, poprawia się jakość wód powierzchniowych, ale też słabnie rola ośrodków miejskich takich jak Tarnów, Nowy Sącz czy Oświęcim i nie udało się zatrzymać rozproszonej zabudowy mieszkaniowej - to tylko niektóre wnioski płynące z analizy "Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego".

Korzystne zmiany dzięki unijnym dotacjom
"W latach 2009-2013 znaczący wpływ na rozwój Małopolski miało wykorzystanie środków Unii Europejskiej" - czytamy w raporcie. To dzięki unijnym dotacjom wybudowano wiele dróg, wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków, a także obiektów kulturalnych, edukacyjnych i sportowych.

Inwestycje adresowane do miast oraz obszarów wiejskich wpłynęły na podniesienie standardu życia mieszkańców Małopolski oraz jakość przestrzeni publicznej. Poprawa poziomu życia mieszkańców wsi wiąże się nie tylko z inwestycjami infrastrukturalnymi, ale też zwiększeniem możliwości zatrudnienia poza rolnictwem. Z kolei tam, gdzie rolnictwo stanowi podstawę produkcji, wzrasta jego konkurencyjność, głównie dzięki specjalizacji oraz powiązaniu produkcji rolnej z dostępem do usług.

Korzystną zmianą w zakresie zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego jest rozwój ochrony wartości przyrodniczych. Kolejne cenne tereny są obejmowane ochroną, rozpoczęto prace nad planami ochrony w stosunku do wszystkich parków narodowych, przygotowywane są plany dla 5 parków krajobrazowych, trwają prace nad planami zadań ochronnych dla 41 obszarów natura 2000.

Małopolska utrzymała się w czołówce województw pod względem liczby instytucji muzealnych oraz znaczenia ich zbiorów. Unikalność zachowanego dziedzictwa kulturowego naszego regionu potwierdzona została w ostatnich latach kolejnymi wpisami na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Od 2009 roku trafiły na te listę grupa drewnianych cerkwi oraz Kopalnia Soli Bochnia. Spośród 14 polskich obiektów na liście UNESCO aż sześć znajduje się w Małopolsce.

Ochrona dziedzictwa niesie za sobą wzrost popularności szlaków kulturowych wśród zwiedzających, ale także większe zainteresowanie do tworzenia nowych tras przez samorządy. Małopolska pozostaje obok Pomorza najbardziej popularnym regionem turystycznym w naszym kraju.

Nie wszystko się jednak udało
Ale obok pozytywnych zmian, ostatnie pięć lat przyniosło również niekorzystne trendy. Osłabieniu uległy ośrodki miejskie. Szczególnie dotyczy to Tarnowa, Nowego Sącza i miast zachodniej Małopolski. Z drugiej strony, intensywnie rozwijało się osadnictwo na obszarach wiejskich. To niesie za sobą zagrożenie degradacji miast lub ich dzielnic, związane z odpływem ludności i osłabieniem procesów inwestycyjnych.

Z przyrostem liczby ludności na terenach wiejskich wiąże się intensywny rozwój inwestycji. Tego skutkiem jest z kolei rozwój zabudowy rozproszonej, nie tworzącej czytelnych układów przestrzennych. Szczególnie jest to widoczne w rejonie pogórzy, co niekorzystnie wpływa na ograniczenie dostępu do terenów rekreacyjnych.

Co ciekawe, porównanie zasięgu zabudowy rozproszonej z pokryciem województwa planami zagospodarowania przestrzennego wskazuje na brak związku między brakiem planów miejscowych a zjawiskiem chaotycznej zabudowy. Okazuje się, że plany wcale nie zapewniają skoordynowanej, racjonalnej gospodarki terenami pod inwestycje. Tych mamy w Małopolsce w nadmiarze, bo gminy uchwalając plany chcą sobie zapewnić napływ chętnych do budowania domów.

Problemem z punktu widzenia ochrony i wykorzystania wód jest niedostateczna realizacja inwestycji zwiększających retencję. A z drugiej strony - stan zagrożenia powodziami nadal nie został należycie udokumentowany.
Nawet w zakresie ochrony dziedzictwa, gdzie jest dobrze, są niedociągnięcia. Np. z obowiązku założenia ewidencji zabytków wywiązała się nieco ponad połowa małopolskich gmin.

Potrzeba daleko idących zmian
Autorzy raportu opowiadają się za zmianami w planie zagospodarowania przestrzennego województwa. Chodzi nie tylko o wpisanie do niego takich inwestycji drogowych jak ekspresówka S7 czy nowe dwupasmowe połączenie Brzesko - Nowy Sącz.
Aby jednak dokonać zmian, wcześniej trzeba m.in. zinwentaryzować miejsca stanowiące naturalne obszary gromadzenia wód, miejsca braku wody w ujęciach oraz susz zagrażających rolnictwu.

Konieczna jest także analiza przyrodniczych i przestrzennych możliwości lokalizacji inwestycji związanych z produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Niezbędne wydaje się również rzetelne obliczenie pojemności urbanistycznej obszarów przeznaczonych do zabudowy i jej ewentualne zweryfikowanie w oparciu o prognozy demograficzne, czyli z uwzględnieniem spadku liczby mieszkańców.