Wojna prawdziwie totalna

Michael Jones "Wojna totalna. Armia Czerwona od klęski do zwycięstwa", WL, Kraków 2013.

Jednym z takich badaczy jest angielski historyk Michael Jones, autor książek o bitwie stalingradzkiej, oblężeniu Leningradu i bitwie o Moskwę. W 2011 r. ukazała się kolejna jego praca, tym razem opisująca w szerszym aspekcie sowiecką Wielką Wojnę Ojczyźnianą zatytułowaną znamiennie "Wojna totalna". Dziś jej polską edycję oddaje w ręce czytelników Wydawnictwo Literackie.

Tym razem autor opisał sowiecko-niemieckie zmagania nie pod kątem politycznym czy wojskowym, ale pod kątem ludzkim. Zainteresowały go mianowicie osobiste przeżycia radzieckich uczestników wojny i to, w jaki sposób jej wyjątkowa na Wschodzie brutalność i bezwzględność wpłynęły na ich psychikę, postrzeganie świata i późniejsze życie. Przy pisaniu "Wojny totalnej" badacz wykorzystał setki wspomnień i listów radzieckich żołnierzy i weteranów przechowanych w rosyjskich i zagranicznych archiwach, rozmawiał z wieloma uczestnikami Wielkiej Ojczyźnianej, przeczytał szereg monografii i opracowań.

Jego celem było pokazanie z jednej strony skali i zaciętości zmagań oraz nadludzkiego wręcz bohaterstwa, jakiego wymagały one od żołnierzy, z drugiej zaś okrucieństw, jakich Armia Czerwona dopuszczała się na zajętych terenach niemieckich, terroru sowieckich służb bezpieczeństwa, niekompetencji oficerów i bezduszności systemu. "Gdzieś pomiędzy pełną lukru sowiecką propagandą - niezdolną do przyznania, że droga do zwycięstwa nad Niemcami nie była bez skazy - a cynizmem świata zachodniego, konsekwentnie umniejszającego odwagę większości czerwonoarmistów, leży prawda o ludzkim wymiarze tych wydarzeń" - pisze Jones.

Powstała w ten sposób fascynująca lektura opowiadająca o wojnie na Wschodzie poprzez ludzkie losy i ludzkie przeżycia. Jones opisuje jej przebieg w oparciu o przypadki konkretnych ludzi: korespondenta Pawła Antokolskiego i jego powołanego do wojska syna Władimira, szeregowego Borisa Gorbaczew-skiego z 13. armii, ochotniczki do Armii Czerwonej Idy Segal, żołnierza-poety Michaiła Borisowa z 2. Korpusu Pancernego, uczestnika walk w Stalingradzie Marka Sławina i dziesiątków innych. Każdy rozdział książki Jonesa zbudowany jest z relacji kilkunastu świadków opisywanego wydarzenia (ataku 22 czerwca 1941 r., obrony Moskwy, bitwy stalingradzkiej, bitwy pod Kurskiem itd. aż do Berlina), także tych ze strony niemieckiej.

Szczególny nacisk kładzie autor na wspominaną tu już brutalność zmagań, zapoczątkowaną przez Niemców, potem podchwyconą przez Sowietów i rosnącą w miarę odkrywania przez nich niemieckich zbrodni na okupowanych terenach Ukrainy i Białorusi. Punktem kulminacyjnym tego procesu czyni Jones wyzwolenie przez Armię Czerwoną obozu w Auschwitz. Ci weterani, którzy byli tego uczestnikami mówią, że widok, jaki tam zastali, pozostanie w ich oczach na zawsze.

PAWEŁ STACHNIK