Na zmianę pogody

Burza, halny może wpływać niekorzystnie także na osoby zdrowe Fot. Ingimage

Spotkania z medycyną

Istotnym czynnikiem warunkującym funkcjonowanie ludzkiego organizmu jest m.in. klimat danego obszaru. Badaniem wpływu związków i zależności pomiędzy warunkami klimatycznymi panującymi na danym terenie a zamieszkującymi ten obszar organizmami żywymi czy populacjami, zajmuje się bioklimatologia. Przy analizie warunków klimatycznych określonego miejsca brane są pod uwagę obserwacje z dłuższego czasu.

Bodźcem biometeorologicznym jest duża i nagła zmiana jednego lub kilku elementów meteorologicznych. Zmiana duża i nagła, to taka, która przekracza tzw. wartości progowe. Przykładowo, jeżeli ciśnienie atmosferyczne z dnia na dzień wzrośnie albo spadnie o więcej niż 8 hPa, mówimy, że jest to duży, znaczący bodziec meteorologiczny. W takich warunkach nawet osoby zdrowe mogą odczuwać

pogorszenie samopoczucia

a cierpiące na przewlekłe dolegliwości, m.in. nadciśnienie, niedociśnienie, czy inne choroby układu krążenia, nasilenie objawów chorobowych. Nagła zmiana temperatury, np. jej znaczny wzrost - w dni gorące powyżej 25 st. C, a w upalne powyżej 30 st. C - to jeden z bodźców biometeorologicznych. Tak wysoka temperatura stanowi poważne obciążenie dla naszego mechanizmu termoregulacyjnego.

Człowiek, poza wszelkiego rodzaju walorami umysłowymi i duchowymi, jest ssakiem stałocieplnym. Do prawidłowego funkcjonowania jego organizmu potrzebne są m.in.: utrzymanie stałej temperatury i ciągła dostawa tlenu. W sytuacji zagrożenia, gdy rozmieszczone w całym ciele sensory odbierają ze środowiska zewnętrznego informację o zmianie temperatury, która grozi przegrzaniem lub wychłodzeniem i zachwianiem homeostazy, w organizmie uruchamiają się mechanizmy przystosowawcze, pomagające utrzymać stan równowagi. W przypadku przegrzania serce zaczyna szybciej pracować, zwiększa się przepływ krwi, rozszerzają naczynia krwionośne umiejscowione w skórze, a dzięki temu skóra łatwiej i szybciej oddaje nadmiar ciepła do otoczenia. Przegrzane powietrze jest przeważnie chłodniejsze od temperatury naszego ciała, wynoszącej 36, st. C. Podczas ciepłych, upalnych dni uruchamia się

mechanizm termoregulacyjny

mający na celu utrzymanie względnie stałej temperatury ciała. Efektem tego jest również pocenie się. Pojawiające się na skórze kropelki potu szybko parują, a woda w momencie parowania pobiera z organizmu duże ilości ciepła. Możliwość chłodzenia daje również zwiększony oddech, poprzez dopływ i odpływ powietrza z górnych dróg oddechowych.

Formą radzenia sobie organizmu z wysoką temperaturą jest także zmniejszony metabolizm. Metabolizm, z punktu widzenia termoregulacji, służy generowaniu ciepła potrzebnego do utrzymania relatywnie wysokiej temperatury 36,6 st. C. Przy dużym dopływie ciepła z zewnątrz i zagrożeniu przegrzaniem nie ma takiej potrzeby. Metabolizm samoistnie spada (widać to wyraźnie w naszym zachowaniu - stajemy się ociężali, ospali).
Parność powietrza, to kolejny, ważny element wpływów atmosferycznych na człowieka. Występuje ona przy bardzo wysokiej temperaturze, powyżej 25 st. C, i dużej wilgotności powietrza. Wilgotność tę określamy, stosując wskaźnik o nazwie prężność pary wodnej (ciśnienie cząstkowe pary wodnej w całkowitym ciśnieniu atmosferycznym). Kiedy wartość tego wskaźnika przekracza 18,8 hPa, przy równoczesnej wysokiej temperaturze powietrza, mamy odczucie parności. Parność może spowodować przegrzanie organizmu, bo mechanizmy termoregulacyjne nie mogą efektywnie działać. Pocimy się, ale pot nie paruje, ponieważ powietrze jest już bardzo nasycone parą wodną.

Jeśli natomiast dostajemy sygnał z zewnątrz, że temperatura niebezpiecznie szybko spada, grozi nam przechłodzenie. Kiedy organizm nie nadąża z wyrównywaniem strat ciepła, to stara się je zmniejszyć, m.in. poprzez zwężenie naczyń krwionośnych w skórze. Chronimy się przed przemarznięciem, zwiększając metabolizm, czemu sprzyja odpowiednia dieta, zwłaszcza wysokokaloryczne potrawy. W zimie procesy spalania w organizmie są bardziej intensywne, aby zwiększyć produkcję ciepła.

Różnica ciśnień

Podczas upalnych dni naczynia krwionośne rozszerzają się i spada wówczas ciśnienie krwi, a zimą, kiedy się zwężają dochodzi do wzrostu ciśnienia. Zmiany takie mogą być niebezpieczne dla osób z nadciśnieniem czy niedociśnieniem tętniczym. U osób z niskim ciśnieniem w czasie upałów ciśnienie jeszcze się obniża. Może to skutkować omdleniem albo zasłabnięciem. Natomiast w zimie, pod wpływem niskich temperatur, u osób z nadciśnieniem może dojść do jego niebezpiecznego wzrostu.

Ciśnienia na zewnątrz i wewnątrz naszego organizmu są ze sobą ściśle powiązane. Przy nagłych zmianach ciśnienia atmosferycznego wydolne mechanizmy przystosowawcze przeciętnie zdrowego człowieka potrafią sobie z tym poradzić. Podobnie jest w przypadku przegrzanie czy przechłodzenie. Problem pojawia się jednak u ludzi starszych, osłabionych chorobami, ewentualnie u dzieci, które mają jeszcze niedostatecznie wykształcone mechanizmy przystosowawcze.

Zmiany ciśnienia są konsekwencją oddziaływania na nas różnych ośrodków barycznych (wyżów i niżów). Nieustanna wędrówka ośrodków barycznych powoduje tworzenie się tzw. frontów atmosferycznych - powierzchni granicznej, występującej między dwoma masami powietrza o różnej temperaturze i gęstości. Ze względu na różnice gęstości obie masy powietrza nie mogą od razu ulec wymieszaniu. Cieplejsza, lżejsza zaczyna się wznosić nad powietrze chłodne i gęściejsze. Prowadzi to do powstania frontu atmosferycznego, który jest strefą przejściową między masami powietrza.

Frontom towarzyszy zachmurzenie i bardzo często opady. Po przejściu frontu występują również zmiany w prędkości i kierunku wiatru, ciśnieniu atmosferycznym oraz wilgotności powietrza. Za najbardziej meteorotropowy bodziec bioklimatyczny uważany jest chłodny front atmosferyczny. Na froncie tym występują często tak niekorzystne zjawiska jak: burza, wyładowania atmosferyczne, nagła zmiana ciśnienia, temperatury.

Jonizacja powietrza

Podczas burzy dochodzi do nagłej, dużej zmiany jonizacji powietrza i pola elektrycznego. Ma to bardzo istotne znaczenie dla organizmu człowieka, zbudowanego w 80 procentach z wody. Każda cząsteczka wody, to dipol elektryczny. Zmiana elektryczności atmosfery nie pozostaje więc dla nas obojętna. Reagują na nią zwłaszcza osoby mające problemy neurologiczne, których system nerwowy jest nadwrażliwy i nadreaktywny.

Jony ujemne działają na nas pozytywnie, natomiast dodatnia jonizacja powietrza powoduje reakcje niekorzystne.

Bardzo silnym bodźcem biometeorologicznym jest wiatr halny, niosący z sobą szybką, nagłą zmianę temperatury, wilgotności i jonizacji powietrza. Często obarczamy go winą za dolegliwości, czy ekstremalne zdarzenia zdrowotne. Niekiedy słyszy się opinie, że ktoś doznał zawału serca z powodu halnego. To błędne rozumowanie. Należałoby powiedzieć: zawał spowodowała choroba serca, leczona albo nieujawniona, i w danym momencie przyszedł silny bodziec, z którym organizm tego człowieka sobie nie poradził.

Jeżeli ktoś jest chory, leczy się, powinien przygotować się na ewentualne niekorzystne wpływy pogodowe, przyjmując w tym czasie dodatkowe leki. Meteoropatą, odczuwającym np. dyskomfort psychiczny podczas burzy, wiatru halnego, może być osoba zdrowa, reagująca z większym uwrażliwieniem nie tylko na zmiany pogody.

DR ANITA BOKWA, Zakład Klimatologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

Wysłuchała:

Danuta Orlewska

[email protected]