Z kalendarium 24-30 września

* PRAPREMIERA. W Warszawie odbyła się prapremiera "Strasznego dworu" Stanisława Moniuszki. Publiczność zareagowała entuzjastycznie. Carska cenzura zdjęła operę z afisza, gdyż uznała ją za zbyt patriotyczną. Moniuszko swego dzieła już nigdy więcej nie zobaczył, jako że kolejne przedstawienie odbyło się dopiero 4 czerwca 1874 r., w drugą rocznicę jego śmierci.

24 września 1868

* REZOLUCJA. Galicyjski Sejm Krajowy uchwalił rezolucję, w której domagał się autonomii. Postulowano rozszerzenie uprawnień Sejmu, stworzenie rządu krajowego oraz ministra dla Galicji w rządzie centralnym. Za ojców rezolucji uważa się Mikołaja Zyblikiewicza, który przygotował projekt oraz Kazimierza Grocholskiego, który był sprawozdawcą.

26 września 1908

* AKCJA. Na stacji kolejowej Bezdany na Wileńszczyźnie Józef Piłsudski z grupą bojowców z Polskiej Partii Socjalistycznej dokonał napadu na rosyjski pociąg pocztowy. Podczas akcji zabito i raniono kilku żołnierzy i pracowników pocztowych. Bojowcy nie ponieśli strat, zdobyto ponad 200 tys. rubli, które przeznaczono na powstające w Galicji polskie organizacje wojskowe oraz wsparcie uwięzionych towarzyszy i ich rodzin.

25 września 1911

* OBLOT. Michał Scipio del Campo dokonał oblotu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego przez Czesława Zbierańskiego i Stanisława Cywińskiego i zbudowanego w warsztatach przedsiębiorstwa "Awiata" w Warszawie. Dzień później del Campo podjął próbę przelotu na trasie Warszawa - Petersburg na samolocie Farman VII, ale rozbił się w okolicach Ostrowi Mazowieckiej.

29 września 1933

* POWOŁANIE PAL. Rozporządzeniem rządu powołano Polską Akademię Literatury. Jej zadaniem było uhonorowanie najwybitniejszych twórców literatury polskiej. Struktura PAL wzorowana na Akademii Francuskiej liczyła 15 członków dożywotnich, z których siedmiu pierwszych wybierał minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a ośmiu następnych wybierali już sami członkowie Akademii.

25 września 1936

* DYMISJA. Gienrich Jagoda został zdymisjonowany przez Józefa Stalina z funkcji szefa NKWD i skierowany na stanowisko Ludowego Komisarza Łączności. Był to efekt narastającego konfliktu między Stalinem a Jagodą. W 1937 r. Jagodę aresztowano i oskarżono o spiskowanie, szpiegostwo i zdradę. W tzw. procesie dwudziestu jeden został skazany na śmierć i rozstrzelany w marcu 1938 r. Jako jedyna ofiara procesów moskiewskich do dzisiaj nie został zrehabilitowany.

27 września 1938

* WODOWANIE GIGANTA. W Glasgow zwodowano transatlantyk RMS "Queen Elizabeth". Liniowiec obsługiwał linię Southampton - Nowy Jork. Do roku 1996 był największym statkiem pasażerskim na świecie. Podczas II wojny światowej wykorzystywano go do transportu wojska. Ze względu na dużą prędkość pływał poza konwojami. Po wojnie przywrócono go do obsługi ruchu pasażerskiego, w której służył do 1969 r.

28 września1938

* KONFERENCJA W MONACHIUM. Rozpoczęło się zorganizowane z inicjatywy Benito Mussoliniego spotkanie szefów rządów Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Francji w Monachium w sprawie rozwiązania kwestii czechosłowackiej. Dwa dni później podpisano tam porozumienie zmuszające Czechosłowację do oddania Sudetów na rzecz Niemiec, a także ustępstw terytorialnych na rzecz Polski i Węgier. Przedstawiciele Czechosłowacji nie zostali zaproszeni.

25 września 1939

* NALOT NA WARSZAWĘ. Niemieckie lotnictwo przeprowadziło nalot na Warszawę. Przez 11 godzin 400 samolotów bombardowało miasto, zrzucając prawie 630 ton bomb. Samoloty nadlatywały falami, zrzucając bomby zapalające i burzące. W mieście wybuchło ok. 200 pożarów. Zginęło ok. 10 tys. osób, a 35 tys. zostało rannych. Historycy uważają to bombardowanie za pierwszy nalot dywanowy.

29 września 1942

* MOST POWIETRZNY. Uruchomiono most powietrzny między Alaską i Syberią, którym dostarczano Związkowi Radzieckiemu samoloty do walki z III Rzeszą. Wzdłuż trasy przerzutu maszyn z Alaski do Krasnojarska o długości 6500 km wybudowano 10 lotnisk wraz z magazynami i infrastrukturą. Samoloty odbierali na Alasce piloci sowieccy lub alianccy i następnie etapami, zmieniając załogi, lecieli nimi do Krasnojarska, gdzie maszyny przejmowano na szkolenie miejscowych pilotów, a później kierowano na front.

26 września 1946

* ODEBRANIE OBYWATELSTWA. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej pozbawił obywatelstwa polskiego gen. Władysława Andersa i 75 oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Byli wśród nich m.in. generałowie Stanisław Kopański, Stanisław Maczek i Antoni Chruściel. Obywatelstwo przywróciła im dopiero uchwała rządu Piotra Jaroszewicza z 23 listopada 1971 r. Oficerowie otrzymali wtedy odpowiednie powiadomienia z polskich konsulatów generalnych.

30 września 1946

* PROCES W NORYMBERDZE. Rozpoczęło się ogłaszanie wyroków Międzynarodowego Trybunału Wojskowego. Trybunał miał osądzić nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Zapadło 12 wyroków śmierci, m.in. dla Hermanna Goeringa, Hansa Franka i Joachima von Ribbentropa, trzy kary dożywocia oraz kary od 10 do 20 lat więzienia. Uniewinniono trzech podsądnych.