Niepołomice. Uratują cenne malowidła. Renowacja XVII-wiecznej zakrystii może pomóc odkryć zagadki z historii

FLESZ - Polacy jednoczą się w słusznej sprawie

Datowana na połowę XVII wieku zakrystia - zbudowana z cegły, z użyciem ciosu kamiennego do detalu, na rzucie prostokąta – znajduje się przy prezbiterium, od strony południowej. Projekt renowacji tego obiektu, będący na etapie finalizowania procedur związanych z pozwoleniem na rozpoczęcia prac, jest ciekawy z wielu powodów.

Jak mówi nam konserwator dzieł sztuki Elżbieta Graboś, która od lat zajmuje się renowacją kościoła pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników, przekazy, że wczesnobarokowa XVII-wieczna zakrystia jest tzw. nową, a „stara zakrystia”, z okresu gotyku, to ta po północnej stronie świątyni - „można włożyć między bajki”.

- Obiekt nazwany często starą zakrystią to tak naprawdę kaplica królewska, która powstała równocześnie z kościołem, w połowie XIV wieku (lata 1350-1358). O tym, że nie jest do zakrystia, ale kaplica, świadczą choćby ścienne malowidła wykonane przez Włochów dzięki fundacji Elżbiety Łokietkówny (jedyne takie na północ od Alp) i wyłącznie taką funkcję pełnił ten obiekt niemal do końca XVII wieku. Wtedy – w latach 90. siedemnastego stulecia - faktycznie kaplica ta przez jakiś czas traktowana była jako zakrystia, w okresie, gdy funkcjonowały tu równolegle i parafia i Sanktuarium św. Karola Boromeusza – wyjaśnia Elżbieta Graboś.

Właściwa zakrystia, wzniesiona w okresie baroku, jest ogromnie zniszczona. Zdobiące ją cenne ścienne malowidła - pochodzące z 1640 roku (opatrzono je datą), freski wykonane techniką al secco (na suchym tynku) - przedstawiające „obrazy” z Nowego Testamentu m.in. Ostatnią Wieczerzę, objawienie na Górze Tabor i scenę ukrzyżowania 10 tys. męczenników z góry Ararat, zanikają i osypują się.

- Malowidła są w stanie wręcz katastrofalnym. Przyczyniła się do tego na pewno m.in. ich konserwacja z lat 70. XX wieku, którą wykonano z użyciem modnej wtedy żywicy syntetycznej. Spotęgowało to starzenie się malowideł, które zaczęły ogromnie „łapać brud” oraz ulegać żółto-brunatnym przebarwieniom na całej grubości. Malowidła stały się bardzo kruche, grozi im, że „odpadną” ze ścian – opisuje konserwator dzieł sztuki.

Jak zaznacza, kluczowym podczas renowacji fresków będzie takie pozbycie się żywicy syntetycznej, by nie stracić malowideł. Konieczne będzie również m.in. usunięcie zabrudzeń oraz uzupełnienie malunków.

Renowacja obejmie również posadzkę zakrystii. Obecnie jest ona betonowa, taka „nakładka” na historycznej posadzce pojawiła się prawdopodobnie przed około stu laty, podczas remontów prowadzonych po I wojnie światowej.

„Zerknięcie pod posadzkę” będzie ogromnie ważne, nie tylko dla odkrycia jej pierwotnego kształtu.

- To także szansa, choć nieduża, na ustalenie co znajdowało się wcześniej w miejscu obiektu nazywanego „nową zakrystią”. Może była tu wcześniej inna zakrystia? Bo trudno uwierzyć, że od XIV wieku do połowy XVII kościół w Niepołomicach funkcjonował bez zakrystii, a kaplica królewska w tym czasie na pewno nie pełniła takiej roli – mówi nam Elżbieta Graboś.

Na prace związane z odnowę zakrystii z siedemnastego stulecia potrzeba około pół roku. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, renowacja zabytku rozpocznie się w okresie marzec/kwiecień. Koszt tego projektu wyliczono na 220 tys. zł. Większość tej kwoty pokryje dofinansowanie (150 tys. zł) z budżetu gminy Niepołomice. Na taki „scenariusz” Rada Miejska dała zgodę podczas ostatniej sesji.

To kolejna dotacja z niepołomickiego programu ochrony zabytków na prace konserwatorskie w kościele pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników. W 2021 roku miasto przekazało parafii 106 tys. zł – na renowację wizerunku kardynała i arcybiskupa Mediolanu św. Karola Boromeusza i jego ołtarza, które znajdują się w świątyni w Niepołomicach od 1604 roku.